ԲԱՆԱՍՏԵՂԾԻ ՎԱՐԴԵՐԸ

 

 

Վեց հարիւր տարի սրանից առաջ Պարսկաստանի բանաստեղծ Հաֆիզի փառքը դղրդացնում էր ամբողջ Ասիան: Ճահէլ թէ ահէլ, հարուստ թէ աղքատ՝ բոլորը հիացած էին նրա բանաստեղծութիւններով: Մինչեւ անգամ աշխարհի կէսը նուաճող Լենկթիմուրը հաւանել էր Հաֆիզին: Նա ժամանակ առ ժամանակ ասել էր տալիս Հաֆիզի բանաստեղծութիւններից, եւ մի անգամ, ինչպէս պատմում են, ասաց.

-Ես շատ կ'ուզէի տեսնել այդ Հաֆիզին:

Այս խօսքերն ամենամեծ գովասանքն էին համարւում Հաֆիզի համար, որովհետեւ դրանք արտասանում էր Լենկթիմուրը, որ իր անցած ճանապարհը կրակի պէս այրել խանձել էր, ամէն տեղ մահ էր սփռել, ամէն ինչ ոչնչացրել, աւերակ էր դարձրել:

Սակայն Հաֆիզին չէր հպարտացնում իր փառքը: Նա ապրում էր մի փոքրիկ տան մէջ, Պարսկաստանի Շիրազ քաղաքում, որ կոչւում էր «Պարսկաստանի Վարդ» որովհետեւ, ինչպէս որ վարդը բոլոր ծաղիկներից գեղեցիկ է, այնպէս էլ Շիրազը Պարսկաստանի քաղաքներից ամենալաւն էր: Բանաստեղծի բնակարանը շատ փոքր էր, ունէր միայն երկու լուսամուտ եւ մի փոքրիկ դուռ: Սենեակում կային երկու բազկաթոռ եւ մի սեղան: Հաֆիզը զարդարանք չէր սիրում: Տան արեւելեան պատի երկարութեամբ վարդի թփեր կային տնկուած, որոնք ամբողջ տարին վարդեր էին տալիս:

Հաֆիզն ինքն էր խնամում այդ վարդերը, անուանելով դրանք իր միակ ուրախութիւնը եւ հարստութիւնը:

Մի անգամ լուսաբացին, երբ թռչունները նոր էին սկսել երգել Հաֆիզը վեր կացաւ անկողնից, որպէսզի գիշերուայ մտածած բանաստեղծութիւնը գրի առնի: Յանկարծ պատի ետեւից լսեց ոտների ձայն. լուսամուտից նայեց եւ տեսաւ որ մի աղջիկ քաղում է իր վարդերը: Աղջիկը աղքատ էր հագնուած, բայց ծածկոցի տակից երեւում էր մի գեղեցիկ դէմք՝ կենդանի եւ արտայայտիչ աչքերով:

Աղջիկը հազիւ լինէր տասը-տասներկու տարեկան: Նա շտապով վարդերից մի փունջ կապեց եւ թողեց փախաւ: Հաֆիզի զարմանքին եւ բարկութեանը սահման չկար: Բայց ոչինչ չէր կարելի անել, աղջիկը արդէն ծածկուել էր աչքից: Հաֆիզը վեր առաւ մագաղաթը, որպէսզի բանաստեղծութիւն գրի, սակայն բարկութեան ժամանակ մոռացել էր այն: Մի քանի րոպէ նա նստեց՝ սպասելով ոգեւորութեան, եւ ահա թէ ինչ գրեց.

«Թո՛ղ վարդը իր թփին: Եթէ քաղուի, նա կը մեռնի, եւ դու չես տեսնի նրա գեղեցկութիւնը եւ հոտը չես առնի: Թո՛ղ վարդը իր թփին: Միթէ դու չե՞ս կարող չքաղած հիանալ նրանով: Թո՛ղ վարդը իր թփին: Եթէ չքաղես նրան, քեզ համար կ'ասեն՝ դու իմաստուն ես, դու գթութեամբ լցուած ես, իսկ եթէ քաղես, կ'ասեն որ քո ձեռները վայրագ են, քո սիրտը՝ անողորմ: Թո՛ղ վարդը թփին»:

Միւս առաւօտ Հաֆիզը դարձեալ սպասում էր աղջկան, եւ նա իրեն սպասել չտուեց. եկաւ ինչպէս երէկ, լցրեց իր զամբիւղը վարդով եւ իսկոյն հեռացաւ: Հաֆիզը վեր առաւ իր գաւազանը եւ հետեւեց աղջկան: Մի քանի փողոց անցնելուց յետոյ, նրանք երկուսով դուրս եկան մի հրապարակ, որտեղ եւ շուկան էր: Այստեղ խռնուել էր շատ ժողովուրդ: Աղջիկը մօտենալով մի լաւ հագնուած կնոջ՝ առաջարկեց մի փունջ վարդ: «Գնեցէ՛ք այս վարդերը, սրանք ձեզ պէս գեղեցիկ են»: Կինը վերցրեց փունջը եւ գնից հինգ անգամ աւելի վճարեց:

«Տեսնենք այս փոքրիկ գողը փողերն ի՞նչ է անելու,- ասաց իր մտքում Հաֆիզը:

Աղջիկը մտաւ մի վաճառականի խանութ եւ այնտեղից մի քանի արշին կտոր առաւ. «Հա՛, սա պճնուել է սիրում»,- փնթփնթաց ծեր բանաստեղծը: Իսկ աղջիկը մտել էր արդէն մի ուրիշ խանութ, որտեղ միայն ուտելիքներ էին ծախում: «Ո՛չ, սա պկլիկի մէկն է»,- մտածեց Հաֆիզը: Աղջիկը գնեց մի քանի լաւաշ, մի տապակած աղաւնի եւ շտապով դուրս եկաւ շուկայից: Դուրս գալով շուկայից, մտաւ մի մութ, ծոռումուռ փողոց եւ կանգնելով մի ողորմելի, կիսաւեր տնակի առաջ՝ դուռը բանալ տուեց եւ ներս գնաց: Պատի ճեղքից բանաստեղծը տեսաւ մի պառաւ կին: Նրա շորի կարկատանները կարծես թափւում էին վրայից: Հաֆիզը տեսաւ որ այդտեղ թշուառութեան եւ վշտի բնակարան է: Աղջիկը նստեց պառաւի մօտ:

-Ես քեզ համար հաց եւ միս եմ բերել,- ասաց աղջիկը ցածր ձայնով,- կե՛ր, կազդուրուի՛ր, ապա հանի՛ր վրայիցդ քո հին շորերը, ես քեզ համար նորն եմ բերել:

Աղջիկը տանից դուրս եկաւ թէ չէ, Հաֆիզը նրան կանցնեցրեց եւ քաղցրութեամբ հարցրեց.

-Անունդ ի՞նչ է, փոքրիկ:

-Տոնիա:

-Այդ քո մա՞յրն է:

-Ո՛չ:

-Քո տա՞տն է:

-Ո՛չ, ես այդ պառաւին երեք օր է որ ճանաչում եմ. ես այսքանը գիտեմ որ նա հիւանդ է եւ քաղցածութիւնից համարեա՛ թէ մեռնում է. ահա երկու օր է ես օգնում եմ նրան:

-Դու ինքդ էլ ես աղքատ:

-Ես ոչինչ չունեմ, մինչեւ անգամ ազգական չունեմ. ես ծառայում եմ մի պարանագործի մօտ:

-Բայց դու աղքատներին օգնելու փող որտեղի՞ց ես ճարում.

Աղջիկը շփոթուեց եւ կարմրեց.

-Ինձ համար շատ անյարմար է այդ մասին խօսելը. ես վարդ գողացայ եւ ծախեցի: Ես շատ լաւ գիտեմ որ գողութիւնը լաւ բան չէ, բայց ուզում էի անպատճառ օգնել թշուառ պառաւին: Շատ կարելի է որ իմ գողացած ծաղիկների տէրը ինձ ներէ:

-Այդ ծաղիկները իմս են,- ասաց Հաֆիզը:

Տոնիան վախեցած ուզում էր փախչել, բայց Հաֆիզը նրան պահեց:

Նա ասաց աղջկան որ ներում է նրան, եւ ձեռքից բռնելով բերեց իր տունը: Բանաստեղծը որդեգրեց փոքրիկ Տոնիային: Նրանք միասին ապրեցին մի տան մէջ: Բանաստեղծը կարդում էր իր բանաստեղծութիւնները, իսկ Տոնիան ագահութեամբ լսում էր եւ բոլորը շուտով բերանացի սովորեց:

Յանկարծ մի սարսափելի լուր տարածուեց Պարսկաստանում: Դաժան Լենկթիմուրը մեծաթիւ զօրքով գալիս էր Շիրազի վրայ, եւ գեղեցիկ քաղաքին սպասում էր դառն վիճակ: Դիմադրել՝ ոչ ոքի մտքից չէր անցնում: Շիրազեցիք մահուան էին պատրաստւում: Լենթիմուրը եկաւ եւ կանգ առաւ քաղաքի պարիսպների տակ: Բոլոր քաղաքացիք դիմաւորելու դուրս եկան, որպէսզի փրկութիւն խնդրեն: Մի կողմում կանգնել էին թաթարական մեծաքանակ զօրախմբերը, իսկ միւս կողմում՝ շիրազեցիք:

Նրանց առաջին՝ իր ձիու վրայ հպարտ նստել էր Լենկթիմուրը: Առաջ եկան անուանի քաղաքացիք եւ խնդրեցին Թենկթիմուրին խնայել քաղաքը, հարկ վերցնել, ինչքան որ ցանկութիւնն է: Լենկթիմուրը բարկութեամբ խփեց իր սուրը քարին, որ ընկած էր ձիու ոտների առաջ, եւ ասաց.

-Ինչպէս այս քարը՝ ես խուլ եմ դէպի ձեր խնդիրքը:- Եւ դառնալով դէպի զօրքը, ուզում էր քաղաքը քանդելու հրաման արձակել: Հէնց այդ րոպէին Տոնիան շշնջաց Հաֆիզին.

-Հայրի՛կ, աղաչիր սրան, գուցէ մեղմանայ:

Հաֆիզը եւ աղջիկը առաջ եկան:

-Ո՞վ է այդ ծերունին,- ահեղաբար հարցրեց Լենկթիմուրը:

-Այդ Հաֆիզն է,- պատասխանեց Տոնիան:

Լենկթիմուրի դէմքը մեղմացաւ: Նրա աչքերն այնպէս սպառնալի չէին: Տիրեց մի րոպէաչափ ծանր լռութիւն: Վերջապէս Լենկթիմուրն ասաց.

-Հաֆի՛զ, ես վաղուց էի ուզում քեզ տեսնել: Ամբողջ աշխարհում ես ու դու ենք մեծ. դու՝ քո բանաստեղծութիւններով, ես՝ իմ յաղթութիւններով: Մի բան կարդա՛ ինձ համար:

Այլայլուած բանաստեղծը չէր իմանում ինչ ընտրէր: Այդ ժամանակ Տոնիան շշնջաց.

-«Թո՛ղ վարդը իր թփին...»

Հաֆիզը հասկացաւ աղջկայ միտքը, արիացաւ եւ սկսեց.

«Թո՛ղ վարդը իր թփին: Եթէ քաղուի, նա կը մեռնի, եւ դու չես տեսնի նրա գեղեցկութիւնը եւ հոտը չես առնի: Թո՛ղ վարդը իր թփին: Միթէ դու չե՞ս կարող չքաղած հիանալ նրանով: Թո՛ղ վարդը իր թփին: Եթէ չքաղես, քեզ համար կ'ասեն՝ դու իմաստուն ես, դու ողորմած ես: Բայց  եթէ քաղես, կ'ասեն որ քո ձեռները վայրագ են, քո սիրտը՝ անողորմ: Թո՛ղ վարդը թփին»:

-Բանաստեղծը լռեց...

-Քո բանաստեղծութիւնը ինձ դուր է գալիս, Հաֆի՛զ,- ասաց Լենկթիմուրը:- Բայց քո խորհուրդը ինձ համար չէ. ես նրանցից չեմ, որոնք բաւականութեան համար են վարդ քաղում:

Հաֆիզը բարձրացրեց ձեռքը եւ ցոյց տալով Շիրազը, ասաց.

-Յիշի՛ր, յաղթողդ, որ այս քաղաքը Պարսկաստանի վարդն է:

Լենկթիմուրը շրթունքները կծեց: Նա սկզբում գրգռուած էր երեւում, բայց մի քիչ մտածելուց յետոյ, ձայն տուեց իր զօրքին.

-Մնացէ՛ք այստեղ, գիշերեցէ՛ք քաղաքի պատերի տակ:

Զօրքը քաղաք չմտաւ:

Լենկթիմուրը միայն ինքը մտաւ քաղաք եւ քաղաքն առաւ իր հպատակութեան տակ:

Շիրազը մնաց անվնաս:

Խնկօ-Ապէր