ԵՐԵՔ ԾԱՂԻԿՆԵՐ

Աղուոր գիշեր մ' ուր կը զեղու հոգին`
Ցորեններու մէջ՝ կապտածաղիկին
Համբո՜յր մը տուի, համբոյր ջերմագին,
Ո՜վ դուք՝ որ կ'անցնիք, քաղեցի՞ք դուք զայն:

Թախծոտ էր հոգիս, երկինքըս տրտում,
Բայց ծաղիկներուն անոյշն էր բուրում,
Իմ սիրտըս դրի ես վարդի խորքում,
Ո՜վ դուք՝ որ կ'անցնիք, պիտի քաղէ՞ք զայն:

Սրած փուշին քով, ծարաւած թախծոտ,
Որ իր անձկութեամբ զիս քաշեց իր մօտ,
Վերքերըս թողուցի ես մելամաղձոտ.
Ո՜վ դուք՝ որ կ'անցնիք, ո՜հ, մի քաղեք զայն:

Ռուբէն Սեւակ

ՏԱՏԻՍ ՍՊԻՆ

Մի գիշեր, երբ տատս շապիկն էր փոխում, ես նրա աջ կողքին տեսայ մի մեծ սպի: Նրա երկարութիւնը կը լինէր մէկ ու կէս մատի չափ:

- Տատ, այդ ի՞նչ է կողքիդ վրայ,- հարցրի ես հետաքրքրութեամբ:

Տատիս դէմքը մռայլուեց:

- Քո գործը չէ,- ասաց նա:

Ես լռեցի, բայց այնուհետեւ սպին ինձ աւելի հետաքրքրեց:

Ամէն երեկոյ, երբ հարցնում էի տատիս թէ ինչպէս եւ որտեղ է ստացել այդ վէրքը, նա պատասխանում էր.

- Յետոյ կը պատմեմ, յետոյ:

Հետաքրքրութիւնից սիրտս թրթռում էր. անհամբեր սպաասում էի թէ երբ պիտի տատս պատմի իր վէրքի մասին:

Մի երեկոյ նա վերջապէս զիջեց իմ թախանձանքներին եւ համաձայնեց պատմել իր կողքի վէրքի մասին:

- Օ՜հ,- ասաց նա,- քեզնից ազատուել չի լինի, նստիր եւ ականջ դիր:

Ես արմուկներս դրեցի ծնկերիս վրայ, գլուխս յենեցի ձեռքերիս ափերին, աչքերս յառեցի տատիս երեսին եւ սկսեցի ուշադրութեամբ լսել:

- Երբ Թագուհի հօրաքրոջդ ամուսինը տնից բացակայում էր,- սկսեց պատմել տատս,- նա մնում էր մէն- մենակ: Այն ժամանակ շաբաթ չէր անցնում, որ մեր քաղաքում սրան-նրան չկողոպտէին: Ես հօրաքրոջդ մենակ թողնել չէի կարող: Գիշերներն անցկացնում էի նրա մօտ, որ գողերից ու աւազակներից պաշտպանեմ:

Մի գիշեր ես ու հօրաքոյրդ քնած էինք տան պատշգամբում,- շարունակեց տատս մռայլ ձայնով:- Ամառ գիշեր էր, սենեակում տօթից շունչ քաշել չէր լինում: Դու գիտես որ նրանց պատշգամբի ծայրում կայ մի լուսամուտ որ նայում է դէպի փոքրիկ պարտէզը: Շատ էի քնել թէ քիչ՝ չգիտեմ: Մէկ էլ լսեցի որ լուսամուտից ինչ- որ ծանր բաներ ընկան պատշգամբի վրայ: Ես զարթնեցի, նստեցի անկողնուս մէջ: Լռութիւն,: Ամէն ինչ հանդարտ էր: Միայն հեռուից, շատ հեռուից լսւում էին շան հաջոցներ: Լուսին չկար, բայց երկինքը պարզ էր, աստղերը պսպղում էին ադամանդների պէս:

Նայեցի աջ ու ձախ. ոչ ոք եւ ոչինչ: Հօրաքոյրդ հանգիստ քնած էր: Ես նորից պառկեցի եւ վերմակը քաշեցի գլխիս: Նոր աչքերս փակել էի, երբ յանկարծ ոտքերիս վրայ զգացի մի ինչ-որ ծանրութիւն եւ ցաւ: Կարծես մէկն ինձ կոխկռտելով անցաւ... Ես արագ վեր ցատկեցի բղաւելով. « Ո՞վ է»: Աստղերի լոյսով պատշգամբի ծայրում ես նշմարեցի հինգ-վեց մութ պատկերներ: Նրանցից մէկը կամացուկ մօտեցաւ այն սենեակի դռներին, որտեղ գտնւում էին հօրաքրոջդ թանկագին իրերը:

Ես հասկացայ որ աւազակներ էին: Իմ ձայնից հօրաքոյրդ զարթնել էր եւ ոտքի կանգնել: Սեւ պատկերներից երկուը մօտեցան ինձ: Կիսախաւարի մէջ ես նկատեցի որ նրանք զինուած են մեծ-մեծ դաշոյններով:

Թոռնի՛կս, մարդ վտանգների ժամանակ չպիտի իրեն կորցնի: Սառնասրտութիւնը յաղթութեան քոյրն է: Ես չշուարեցի: Առանց երկար մտածելու վերցրի վերմակս եւ մի ակնթարթում ձգեցի ինձ մօտեցողների գլխին: Հօրաքոյրդ հետեւեց իմ օրինակին:

- Անիծուածնե՛ր, ես ձեզ կը խեղդեմ շան պէս,- գոչեցի ես եւ երկուսին միասին գրկելով բարձրացրի ու գցեցի լուսամուտից դէպի պարտէզ...

Արտասանելով այս խօսքերը՝ տատս կանգ առաւ: Երկիւղից եւ ուրախութիւնից սիրտս թրթռում էր բռնուած ծտի պէս:

Տատս հանգիստ էր:

- Յետո՞յ, յետո՞յ,- գոցեչի ես անհամբերութիւնից այրուելով:

- Օ՜, հօրաքոյրդ քաջ կին էր,- շարունակեց տատս հիացումով:

- Նա իմ աղջիկն է իսկ եւ իսկ: Մէկին էլ նա շպրտեց դուրս: Ես վերցրի ներքնակս եւ ձգեցի այն մէկի երեսին, որ մօտեցել էր դռներին:

Մնացեալները մօտեցան ինձ: Բայց ես այլեւս վախ չունէի: Յարձակուեցի նրանց վրայ՝ երկար բարձը վերցնելով:

- Օգնութիւ՜ն, օգնութիւ՜ն,- աղաղակում էր հօրաքոյրդ,- մեզ սպաննում են:

Սկսուեց անհաւասար կռիւ երկու անզէն կանանց ու երեք աւազակների միջեւ: Օ՜, միթէ ձեռքիս լինէր մի դաշոյն, ոչ մէկին կենդանի չէի թողնի:

Բակում լսուեցին մարդկանց ձայներ: Մէկը հրացանից կրակեց: Մեր հարեւաններն էին, որ եկել էին մեզ օգնելու: Նրանք զինուած էին՝ ո՛րը հրացանով, ո՛րը դաշոյնով, ո՛րը փայտով:

Յանկարծ կողքիս վրայ զգացի ինչ-որ տաքութիւն, ապա սաստիկ ցաւ: Ձեռքս դրեցի կողքիս, զգացի թացութիւն:

Ինձ վիրաւորել էին դաշոյնով: Արիւնը հոսում էր աղբիւրի պէս: Ես ուշաթափուեցի:

Բայց տունը եւ հօրաքրոջդ կեանքը փրկուած էին: Աւազակները փախան՝ իրենց հետ տանելով իրենց վիրաւոր ընկերներին:

Ալեքսանդր Շիրվանզադէ

***** (ԵՍ ՆԱՅՈՒՄ ԵՄ)

Ես նայում եմ. իմ առջեւ
Ահա տիրոջ աշխարքը.
Բերրի դաշտերը մինչեւ
Հեռու լերանց այն շարքը

Լայնարձակ, դալարագեղ
Տարածւում են եւ կորչում
Մշուշի մէջ, իսկ այնտեղ
Ճոխ անտառն է կանաչում:

Ուր որ ազատ շրջելով
Ապրում են երէ, գազան,
Եւ թռչունքը ճախրելով
Երգ են ասում գոհութեան:

Ահա, շքեղ դաշտի միջով
Գալարւում է եւ անցնում
Հանդարտ գետը մրմունջով
Հեռո՜ւ, հեռու է գնում:

Նրա դալար ափերում
Մինը հազար է բերում.
Սակայն, ահա, միւս կողմում
Կապոյտ ծովն է մեղմ ծփում:

Ինչքա՜ն ճոխ է, հրաշալի,
Այս աշխարհը լայն, արձակ,
Ամէն մի շունչ աչքը լի
Կ'ապրի այստեղ համարձակ:

Ես նայում եմ, եւ մի միտք
Յղանում է ինձանում.
Ինչո՞ւ համար են մարդիկ
Իրար զրկում, սպանում:

Յովհաննէս Թումանեան

***** (ՏԵՍՆՈՒՄ ԵՄ ԱՀԱ)

Տեսնում եմ ահա- ազգեր են մեռնում,
Ազգեր են ծնւում, եւ արմաւենին
Սուրբ ազատութեան՝ դողդոջուն ձեռքում՝
Բախտն է մօտենում մատաղ ազգերին:

Եւ նախնեաց փառքը նոր արշալոյսով
Ցոլում է նոցա պայծառ ճակատին,
Եւ ահե՛ղ կռւում արիւն քրտինքով
Վաստակած անմահ աճում է դափնին:

Եւ միայն դու ես, իմ խե՜ղճ հայրենիք,
Որ շղթայակապ հեծում ես դարձեալ,
Եւ պատա՛ռ պատա՛ռ կուրծքդ գեղեցիկ-
Ընկած ես որպէս կենդանի մեռեալ...

Եւ անցած փառքիդ աւերակներից
Փրկութեան ոստը դեռ չէ կանաչում,
Կրծքիցըդ հոսած արեան շիթերից
Քո տանջանքների փունջն է ցօղւում:

Բայց, իմ հայրենի՛ք, դու պիտի չմեռնիս,
Ես հաւատում եմ յարութեան օրիդ,
Մօտ է ժամանակ, զարթի՛ր, սիրելի՛ս,
Փրկութեան աստղը վառւում է ճակատիդ:

Ոտքի ե՛լ, հոգի՛ս, շղթադ թօթափի՛ր,
Աչքըդ բա՛ց արա այդ մահուան քընից.
Թէեւ մահամերձ, դու մի ձայն հանի՛ր-
Որդիքդ օգնութեան կը գան չորս կողմից:

 

Յովհաննէս Յովհաննիսեան

ՀԻՆԳ ԱՆԳԱՄ ՀԻՆԳ

Ա

Շատ ուշ լեզու ելաւ Փանջունի, բայց անգամ մը խօսիլ սկսելէ ետք, ա՛լ չգոցեց բերանը: Քանի կը մեծնար, այնքան կ'աճէր իր խօսելու կատաղութիւնը, այն աստիճան, որ խեղճ հայրը ստիպուեցաւ բժիշկի մը դիմել՝ այդ անսովոր երեւոյթին դարման մը գտնելու համար:

Բժիշկը քննեց տղան, նայեցաւ լեզուին, կոկորդին եւ աչքերուն: Ապա վճռաբար ըսաւ հայրիկին.

- Ճար չկայ, այս տղան պիտի խօսի միշտ:

- Բայց ա՛լ դիմացուելիք բան չէ տունին մէջ:

- Բամպակ թխեցէք ականջնուդ, ա՛յս է միակ միջոցը,- պատասխանեց բժիշկը:

Ու փոքրիկ Փանջունին կը խօսէ՜ր, կը խօսէ՜ր... Բայց յաճախ սխալ կը գործածէր բառերը: Օր մը կ'առնէ սեղանին վրայ դրուած արժէքաւոր անօթ մը ու գետին նետելով ջարդուփշուր կ'ընէ զայն: Հայրը, իրիկունը գործէ վերադարձին, կը տեսնէ եղածը, կը կանչէ տղան, ցոյց կու տայ կտորուանքները եւ կը գոչէ. 

- Ծօ, ի՞նչ ըրեր ես անօթը:

- Շինեցի՛, հայրի՛կ,- կը պատասխանէ փոքրիկ Փանջունին:

Հայրը ի զուր երկար-բարակ կը բացատրէ թէ երբ առարկայ մը գետին նետելով կտոր-կտոր կ'ընենք, այդ գործողութիւնը չի բացատրուիր «շինել» բայով, այլ «կոտրել» բայով: Անկարելի եղաւ բառագիտական այդ նրբութիւնը հասկցնել Փանջունիին, որ շարունակեց կոտրել տունի մէջ գտնուած գաւաթները, պնակները, շիշերը եւ ամէն անգամ որ «ի՞նչ կ'ընես» ըսելով կը յանդիմանէին զինք, անխռով կը պատասխանէր.

- Կը շինե՛մ:

Բ

Դպրոցին մէջ Փանջունի ժամանակ կ'անցնէր վիճելով ու ճառ խօսելով, իսկ չէր հետեւէր դասերուն, չհաւնելով կամ դասատուն, կամ դասագիրքը, կամ դասարանը եւ կամ՝ տետրակն ու ծայրը:

Օր մը թուաբանութեան խնդրի մասին վէճ ունեցաւ իր դասընկերներէն մէկուն հետ:

- Հինգ անգամ հինգ քսանհինգ կ'ընէ,- կ'ըսէր ընկերը, որ հարուստ վաշխառու մը եղաւ յետոյ:

- Չէ՛,- կը յամառէր Փաանջունի,- հինգ անգամ հինգ՝ յիսուն կ'ընէ:

- Միւսը տեսաւ որ դժուար է խօսք հասկցնել Փանջունիին, չուզեց պատճառ ըլլալ անօգուտ կռիւի մը ու պատասխանեց հաշտարար ոգիով:

- Լա՛ւ, ես թող այնպէս գիտնամ թէ քսանհինգ կ'ընէ- ա՛լ չխօսինք այդ մասին եւ երթանք ու գնդակ խաղանք միասին:

- Չ'ըլլար,- պնդեց Փանջունի:- Պէտք է որ նախ համոզուիս թէ հինգ անգամ հինգ յիսուն կ'ընէ:

- Այդ անկարելի է:

- Անպատճառ պէտք է որ համոզեմ քեզ.- շարունակեց Փանջունի բողոքելով:

- Երբեք չեմ կրնար համոզուիլ, եւ դուն ալ երբեք չես կրնար ապացուցանել ըսածդ,- պատասխանեց հակառակորդը:

- Չեմ կրնար ապացուցանե՜լ, չեմ կրնար ապացուցանե՜լ,- մռնչեց Փանջունի:- Առ քեզի համոզիչ ապացոյց մը:

Եւ գետինէն քար մը առնելով իջեցուց ընկերոջ գլուխին: Գլուխը վիրաւորուեցաւ թեթեւապէս եւ տղան բողոքեց ուսուցիչին: Ուսուցիչը իսկոյն կանչեց Փանջունին եւ գոռաց:

- Ինչո՞ւ, պատռեցիր ընկերոջդ գլուխը:

- Զինք համոզելու համար:

Հայրը տեսնելով իր զաւկին այս տարօրինակ ընթացքը, յաճախ կը պոռար՝ ակռաները կճռտելով.

- Փորձա՜նք պիտի ըլլաս, փորձա՜նք...

Երուանդ Օտեան

***** (ԵՍ ԵՐԳԻՉ ԵՄ)

Ես երգիչ եմ- երկնի թիթեռ,
Ես գանձ չունիմ- լե՛ռ ու բե՛ռ.
Ես սիրում եմ ծաղիկ, աղջիկ,-
Ծաղկի բուրմունք, կոյսի սէր.
Ես սիրում եմ մրմունջ-տրտունջ,
Տանջուած սրտի երգ ու վէրք:

Աւետիք Իսահակեան

ԵԱՍԱՄԱՆԻ ԾԱՌԻ ՏԱԿ

Եասամանի ծառի տակ
Եկ նստենք սիրով,
Քնքուշ երգեր երգիր ինձ
Քաղցր խօսքերով:

Ջահել հոգուս համար դու
Կապիր բախտի կամար դու,
Եղիր երկինք ինձ աստղոտ`
Շողոտ, շաղոտ:

Կեանքի գարնան այգու մէջ
Մենք շրջենք խնդուն,
Աչքի լոյսի պէս պահենք
Սէրը մեր սրտում:

Ուրիշ սիրած ես չունեմ
Այս արեւի տակ,
Քեզ օճախս կը տանեմ
Որպէս տան ճրագ:

Խօսք՝ Աշոտ Գրաշիի

Երաժշտութիւն՝ Ալեքսէյի Հեքիմեանի

Կատարում՝ Միհրան Ծառուկեանի

ԳԱՐՈՒՆ Է ԳԱԼԻՍ

Ծիլերն են դաշտում կանաչին տալիս,
Դռները բացէք, գարուն է գալիս:

Ձմեռը հալուել, դարձել է առու,
Դարձել է առու, դարձել է վտակ,
Արաքսի հունով գնում է հեռու,
Գնում է դէպի ծովը անյատակ:

Յոգնած թեւերը քսելով ամպին,
Կրծքին դեռ խոնաւ ծուէնը նրա,
Արագիլն իջել Արաքսի ափին,
Հանգստանում է մի ոտքի վրայ:

Ժպտալուց առաջ, բողբոջն է լալիս,
Դռները բացէք, գարուն է գալիս:

Աղբիւրներն ուրախ իրար են կանչում,
Իրար են փարւում հովերն արթնացած,
Ծաղկունքի բոյր է հողն արտաշնչում,
Մեղուն քանդում է ակնամոմը թաց:

Մեղուն ուզում է դուրս գալ ու թռչել,
Խաղալ է ուզում արեւի շողով,
Ուզում է իր նուրբ թեւերը թրջել
Երազում տեսած ծաղկունքի ցօղով:

Ողջ բնութիւնն է հրճուանքից լալիս,
Դռները բացէք, գարուն է գալիս:

Ծիծառներն անցնում փարախի կողքից
Եւ պատուհանի փեղկին են դիպչում,
Իսկ գառը ներսում արեւի շողքից
Խրտնել, անկիւնից-անկիւն է թռչում:

Կանգնել է ներին փարախի դռան՝
Հեռու լեռների երազն աչքերում,
Նեղուել է հովուի սիրտը անվարան՝
Չորս պատերի մէջ էլ չի համբերում:

Լեռներն իրարու ողջոյն են տալիս,
Դռները բացէք, գարուն է գալիս:

Դաշտ է դուրս եկել թրաքթորը նորոգ
Եւ եօթ խոփերով հողն է ակօսում,
Ամպերից ելած ուրախ ու անհոգ
Արեւի շողն է հողի հետ խօսում:

Հողն է մայրութեան հրճուանքից դողում,
Թող որ յաւիտեան ազատ լինի նա,
Թող որ ոչ մի ծիլ չմնայ հողում,
Ոչ մի հաւքի բոյն թափուր չմնայ:

Երկինք ու երկիր մեզ ձայն են տալիս.
- Դռները բացէք, գարուն է գալիս...

Համօ Սահեան

1950

ՄԵՂՄՈՒԹԻՒՆ

Այսօր եղիր քրոջ պէս-
Անչար, մաքուր եւ գթոտ,-
Գրկենք իրար ու նստենք,
Նստենք մինչեւ առաւօտ...

Այսօր եղիր որպէս մայր-
Բարի, քնքուշ, նրբազգաց,-
Նստիր խաղաղ մահճիս մօտ,
Մութ գիշերին հետս լաց...

Ամոքիր դու իմ ցաւած
Սիրտը սիրով քո անբիծ,-
Այն մոռացուա՜ծ, մոռացուա՜ծ
Հեքիաթները պատմիր ինձ...

Վահան Տէրեան

1912

 

ՃՇՄԱՐԻՏ ԳԵՂԵՑԿՈՒԹԻՒՆԸ

Ժամանակով մեր հարուստ Անի քաղաքում մի շատ ունեւոր իշխան էր ապրում: Նա ունէր միայն մի դուստր, մի չքնաղ էակ, որ երբ դուրս էր գալիս հօր ապարանքի քարէ պատշգամբը, ասես արեւ էր ծագում ամպի միջից, իսկ երբ ելնում էր փողոց՝ տաճար գնալու կամ զբօսնելու, ամէնքը՝ մեծ թէ փոքր, մարդ թէ կին, ակամայ կանգ էին առնում եւ ամէն ինչ մոռացած՝ նայում էին նրան:

Սակայն, փառասէր հայրը՝ այդ հարուստ իշխանը, դրանով չէր բաւարարւում. ցանկանում էր որ իր դուստրն աւելի չքնաղ երեւայ, որ ո՛չ մի իշխանուհի եւ ո՛չ մի հողեղէն չկարողանայ մրցել նրա հետ: Ու այդ նպատակով նա Բիւզանդիայից բերում էր դստեր համար պէս-պէս զարդեր, կերպասէ հագուստներ, գլխանոցներ՝ արծաթ ու ոսկի թելերով բանուած... Կանչում էր կարող ու յարդարող վարպետուհիներ որ հագցնեն իր դստերը, որ զուգեն-զարդարեն նրան մեծագին քարերով՝ զմրուխտով, մարգարիտներով, գոհարներով...

Ապա կանչում էր աշխարհ տեսած, բանիմաց ու ճաշակով մարդիկ որ տեսնեն իր դստեր գեղեցկութիւնը, հիացումի խօսք ասեն ու գոհացնեն իր փառասէր հոգին... Եւ նրանցից ոմանք իրօք իշխանին շողոքորթելու համար գովաբանում էին նրա ճաշակը, նրա դստեր գեղեցկութիւնը, հասակը, արդուզարդը, ոմանք խորհուրդ էին տալիս մի մանեակի փոխարէն նրա պարանոցին կապել երկուսը, նոյնիսկ երեքը, իսկ սեւ գիշերագինդերի փոխարէն ականջներից կախել ադամանդակուռ ոսկէ օղեր, որ իրենց փայլով ու ցոլքով ծիածանեն նրա դէմքի շուրջը՝ առաւել շքեղ դարձնելով նրա գեղեցկութիւնը:

Լսում էր իշխանը հրաւիրեալներին եւ սիրով կատարում նրանց խորհուրդները: Բայց իշխանին դարձեալ չէին գոհացնում այդ բոլորը. նրան թւում էր թէ տակաւին քիչ է պճնուած ր դուստրը, թէ նրա գեղեցկութիւնը ցուցադրելու համար պէտք են աւելի ճոխ հանդերձներ ու շքեղ զարդեր:

Ու ահա մի օր այս փառամոլ իշխանը կանչում է Տրդատ ճարտարապետին, այն բազմափորձ ու հմուտ մարդուն, որ կառուցել էր Անիի գեղեցիկ տաճարներն ու ապարանքները, այն մեծ արուեստագէտին, որի համբաւը թնդում էր ողջ Բիւզանդիայում... Կանչում է իր ապարանքն ու ասում.

- Ճարտարապե՛տ եղբայր, խնդրում եմ, տո՛ւր ինձ խորհուրդ թէ ինչպէս հագցնեմ ու զուգեմ իմ դստերը որ նրա գեղեցկութիւնը երեւայ առաւել լաւ:

Ասում է ու հրամայում է սպասուհիներին որ բոլոր հագուստները հերթով հագցնեն իր դստերը, զուգեն նրան բոլոր ականակուռ զարդերով...

Եւ ամէն մի հանդերձից ու զարդից յետոյ հարցնում է.

- Ի՞նչպէս է, ճարտարապե՛տ եղբայր:

Եւ Տրդատն ամէն անգամ օրօրում է ալեհեր գլուխը.

- Ո՛չ, իշխան, հանեցէ՛ք, վերցրէ՛ք...

Ու երբ վերցնում են բոլոր զարդերն ու պաճուճանքները, իշխանադուստրը մնում է միայն պարզ հագուստով, Մեծ Տրդատն ասում է.

- Այսպէ՛ս, միայն այսպէ՛ս...

- Ուրե՞մն,- զարմանում է իշխանը:

- Գեղեցիկը, իշխա՛ն, կարիք չունի զարդի...

Ստեփան Զօրեան

Ա՛Խ ՎԱԹԱՆ, ՎԱԹԱՆ

Ա՛խ վաթան, վաթան՝ քու հողին ղուրբան,
Քո ծխին ղուրբան, քո ջրին ղուրբան.
Է՞ս փառքն ունէիր, է՞ս պատիւն առաջ,
Որ հմիկ աւիրուել, մնացել ես անջան:

Ե՞րբ միտք կ'անէի՝ թէ էս հողերը,
Էս դաշտն ու սարերն, էս սուրբ ձորերը
Էնպէս մեծութիւն, էնպէս լաւ օրեր
Քաշել են, մնացել ա՜խ հիմիկ անտէր:

Ուր ձեր տէրերը, թագաւորները,
Ձեր պահողները, ձեր իշխանները.
Ընչի՞ մեզ թողին իրանց որբերը
Ու ձեռք վերցրին, թողին էս քարերը:

Ձեր գերեզմանը, ա՜խ ձեր լիս հողը,
Որ հմիկ չեմ տեսնում ձեր կորած թոռը,
Կրակ է ընկնում ջանն, ոսկերքը,
Ուզում ա ձեզ հետ պարզի իր ոտքը:

Ընչի՞ ձեր վախտը աչքս բաց չարի,
Մարմինս հողին, ջանս ձեզ չտուի,
Որ հմիկ էսպէս չթռչէի, չգայի,
Ձեր հողը չտեսնէի, ձեր վրայ չլայի:

Հող ունինք՝ խլած, կեանք ունինք՝ մեռած,
Ա՛խ, ջրի, կրակի մենք եսիր դառած,
Ո՛չ երկինքն տեսնի մեր սուգն ու լացն,
Ո՛չ երկիրն պատռուի մեզ տանի ցած:

Ի՞նչ կ'ըլի՝ մէկ էլ գլուխ բարձրացնէք.
Ձեր մարդիկը տեսնէք, նրանց ցաւը քաշէք
Ձեր արիւնախառն աշխարն ազատէք,
Եա մէզ էլ ձեզ հետ հողը տանիք, պահէք:

Աչքս բաց արի՝ խարաբա տեսայ.
Ա՜խ, ո՞վ գիտէր, թէ մեր ազգի վրայ
Սարեր են էլել, հիմիկ բրիշակ.
Մեզ տակով չարել, որ էլ խեղճ չմնանք:

Ա՜խ՝ մեր սիրտն էսպէս ընչի՞ հովացել,
Արինը ցամաքել, մեր կուռը թուլացել.
Երաբ կը տեսնի՞մ ա՛խ ես մէկ օր էլ,
Մեր սուրբ երկիրը թշնամուց ազատիլ:

Էն ի՞նչ շունչ կ'ըլի որ էս նոր հոգին
Փչի, վեր կացնի քնից մեր ազգին.
Էն ի՞նչ ձեռք կ'ըլի, որ մեր աշխարքին
Էլ եդ սիրտ տայ ու կանգնացնի կրկին:

Ա՜խ ես էն ձեռին կեանքս ղուրբան կ'անեմ
Էն կոխած հողին երեսս կը քսեմ.
Ապրիմ՝ իմ արինս նրան մատաղ կ'անեմ,
Մեռնիմ հողիցն էլ միշտ նրան կ'օրհնեմ:

Կանգնել ես էդպէս գլուխդ ամպին խփած
Ա՜յ խեղճ ալեւոր, երեսդ փակած.
Ի՞նչ կ'ըլէր՝ Մասիս, ա՜խ դեռ աչքդ բաց,
Սրի չտայիր քո որդիքն էրուած:

Խաչատուր Աբովեան 

ՉԸՍԻՐՈՒԵԼՈՎ...

Չսիրուելով սիրելէ
Յոգնած, յոգնած եմ հիմա.
Գիտեմ թէ ձեր գործը չէ,
Բայց պէտք է Իրը ըլլայ:

Կը գանգատիմ Աստուծոյ
Ծարաւ, չորցած բերանով՝
Որ այս սրտին հնածոյ
Չցուցուց պուտ մը գորով:

Անով իմ կեանքըս ծաղկեր
Պիտի աղուոր ծառ մ' իբրեւ
Ու պիտի տար վառ միրգեր...

Մինչ անպըտուղ, անտերեւ՝
Կը նմանիմ ես այսօր
Ցանկապատին փայտին չոր...

Վահան Թէքէեան

ՆՈՃԻՆ

Կապոյտն ի վեր խորասոյզ
Սա մեծ նոճին կը նիրհէ.
Զինք խըռովող ո՛չ մէկ յոյզ
Կ'ընդունի ան աշխարհէ:

Ու մենաւոր ու խոհուն՝
Կը զգայ զեփիւռն հազիւ թէ.
Գիշերներուն մէջ անհուն

Երբեմն յանկարծ կ'աղօթէ:
Ու կը նիրհէ՜, կը նիրհէ՜...
Մինչեւ որ մութ հեռուէն
Շանթ մ' հորիզոնն հըրդեհէ:

Ահ, մեծ նոճին, այն ատեն,
Փոթորիկին տակ գալարուն:
Կ'երգէ իր Ցա՜ւն անանուն...

Մատթէոս Զարիֆեան

ԱՐԱՐԱՏԵԱՆ ԴԱՇՏԸ

Գեղեցիկ է Արարատեան Դաշտի ձմեռը: Հորիզոնը փակում են Մասիսի զոյգ սպիտակափառ գագաթները՝ հանդարտ ու պատկառելի: Եւ միթէ այս երկնամերձ պահակները չե՞ն ստեղծում այն անդորրը, որ տիրում է Արագածից մինչեւ Արաքս... Ահա՛ գորշ-դեղնաւուն այգիները: Իսկ այգիների գորշութեան մէջ ծիծաղում են արարատեան գիւղերն իրենց թիթեղեայ եւ կղմինտրէ տանիքներով ծածկուած տուֆաշէն առանձնատներով: Ձմեռային արեւի շողերի տակ պէծին են տալիս լայն լուսամուտների եւ ջերմոցների ապակիները:

Ձմեռային անշարժութիւնն ու լռութիւնը խզում են բարեկարգ ասֆալթէ ճանապարհներով տարբեր ուղղութիւններով սուրացող բեռնատարներն ու մարդատարները, որոնք սլաքների պէս անցնում են թափուր այգիների միջով ու անյայտանում: Թրաքթորներն ու էքսքաւաթորները հռնդում են ու փնչացնում:

Անպատմելի է քաղցրութիւնը երդիքների անոյշ ծխի, որն այնպէս կապոյտ բարձրանում է ու ձուլւում է երկնի մովի հետ. կարծես երկնակամարը, որ այնքաան լազուարթ է, իր գոյնն ստացել է պապենական օճախների ծխից: Ահա եւ աղաւնիների երամը, որ քնած դաշտերի վրայով անցնում է որպէս խաղաղ աշխատանքի աւետաբեր:

Արարատեա՜ն հովիտ, գեղեցի՜կ ես դու գարնանը, երբ ծաղկում են հազար թոյրի ու բոյրի քո ծառն ու ծաղիկը: Հմայի՜չ ես դու, երբ քո հուրհրան ու բազմերանգ ծաղիկները ալեկոծւում են հայրենի քնքոյշ զեփիւռից եւ իրենց սօսափիւնով դառնում քո երջանկութեան անմահ երգը:

Թովի՜չ, կախարդակա՜ն ես դու, Արարատեան սո՜ւրբ հող, թովիչ է քո ամառը բազմաբեղուն, քո ամառը հրէ, երբ թւում է, թէ քո արեւը չի ցանկանում գնալ իր հանգստարանը, վաղ արշալոյսից մինչեւ ուշ երեկոյ մայրաբար շռայլում է իր լոյսի ու ջերմութեան բարիքները, քո դեղձին ու նուռին տալով իր բուրմունքները, իր երանգները, իր ուժն ու իր անոյշութիւնը...

Աշո՜ւն... Ո՛վ կեանքում գէթ մէկ անգամ տեսել է արարատեան աշունը, երբեք չի մոռանայ այն, թէկուզ աշխարհի ամենահեքիաթային վայրում եղած լինի:

Այգիների ցանկապատերի եզրին, առուների ափերին, գիշեր-ցերեկ անոյշ սօսափում են, իրենց սաղարթներն են խշխշացնում հայրենի բարտիները: Զուլալ կարկաչում են առուները, իրենց հետ տանում ոսկեթոյր տերեւները, արնագոյն մասուրը, նարնջացոլ դեղձը, կարմրաթուշ խնձորը, սաթէ տանձը, կրակէ շապիկ հագած փշատը: Ջրերի ափին,, ջրերի կարկաչին ունկնդրում է վարդագոյն զանգակագլուխներով խնձորուկը: Նորից են բարձրանում բուրաւէտ դաղձն ու հազարերանգ ծաղիկները արեւի շողերի ներքոյ: Դեղձենին, սերկեւիլենին եւ ընկուզենին կարծես հեքիաթային տօնածառեր լինեն, որոնք վառւում են բիւրաւոր լոյսերով: Խաղողի որթերը ճկռտում են, հառաչում, տնքում հիւթառատ, բազմերանգ ողկոյզների ծանրութիւնից...

Արարատեա՜ն Դաշտ, թանկ են իմ սրտին հայ մշակի ազնիւ քրտինքով ցօղուած քո իւրաքանչիւր թիզ հողը, քո զաւակների արիւնով ներկուած իւրաքանչիւր քարն ու ժայռը: Թո՛ղ յաւերժ հնչի քո աղուտներն արգասաբերող, քո վերջին քարքարուտները մաքրող, քո հողի վերջին կտորը փայփայող քրտնաթոր որդուդ աշխատանքի երգը՝ հայրենի խաղաղ երկնքի ներքոյ:

Քրիստափոր Թափալցեան

ԾԱՂԿԱԾ ԲԱԼԵՆԻ

Հարսի նման ճերմակ հագար,
Ծաղկած բալենի,
Կարծես յոյսի ճամբով եկար,
Իմ յոյս բալենի,
Ինձ առ ճերմակ թեւերիդ մէջ,
Իմ քոյր բալենի:

Ախ, ուզում եմ դողալ քեզ պէս,
Հարսնաքօղի տակ,
Ինձ առ ճերմակ թեւերիդ մէջ,
Իմ քոյր բալենի:
Քեզ տեսնելիս լցւում եմ ես
Անուշ մուրազով,
Քեզ տեսնելիս ապրում եմ ես
Բարի երազով:

Դու ինձ հիմա շատ ես նման,
Քո բոյր ու նազով,
Քեզ տեսնելիս լցւում եմ ես
Անուշ մուրազով,
Քեզ տեսնելիս ապրում եմ ես
Բարի երազով:

Խօսք՝ Լիւդվիգ Դուրեանի

Երաժշտութիւն՝ Խաչատուր Աւետիսեանի

Կատարում՝ Լուսինէ Գասպարեանի

 

***** (ԵՍ ՄՏԱԾՈՒՄ ԵՄ)

Ես մտածում եմ միայն քո մասին,
Ես ի՞նչ եմ, ոչինչ, ես կամ ու չկամ,
Կը հալուեմ որպէս ձիւնեղէն փոշին,
Իսկ դու Մասի՛ս ես մշտնջենական:

Դու եղիր յաւե՜րժ, յաւե՜րժ երջանիկ,
Քեզ չեն տատանի մրրիկները մառ,
Ես, իմ Հայաստան, իմ մայր Հայրենիք,
Կ'ապրեմ, կը մեռնեմ քո բախտի համար:

Աշոտ Գրաշի

ԿՈՏՐԵԼԷՆ ԵՏՔԸ

Հարկաւ ազնիւ յախճապակի էր այս սուրճի սկահակը իր պզտիկ պնակին մէջ, երբոր նուէր բերին ինծի օր մը:

Տուողը, բարեկամներէս մէկը, որուն պզտիկ ծառայութիւն մը մատուցեր էի, ըսաւ թէ չնչին բան մըն էր տուածը:

Ասիկա զատեր էր, որպէսզի սուրճը անոր մէջէն խմեմ եւ միշտ յիշեմ զինք այս առթիւ:

Պարզ զարդի համար տեղ մը դրինք: Քանի մը օր վերջը հոս ու հոն նետուեր էր. անգամ մը պզտիկ զաւկիս ձեռքը տեսայ. հետը կը խաղար ու ժամանակ կ'անցընէր: Օրին մէկն ալ ձեռքէն վար ինկաւ, հազար կտոր եղաւ:

Անցած օր անոր պզտիկ պնակը ձեռքս անցաւ. սրտի նեղութեան մէկ վայրկեանիս, նուրբ գծագրութիւններն ու գունագեղ կիտուածները կը զննէի: Ստուգիւ գեղեցիկ արուեստի մը հրաշակերտ էր: Յանկարծ, իրարու ՝փաթթուած երկու տառեր նշմարեցի՝ վրան արքայական զինանշանով: Ճիշդ դիմացի կողմը շրջանակին՝ միեւնոյն զինանշանը ու միեւնոյն սկզբնատառերը:

Այս տառերը ֆրանսերէն Լ եւ Ֆ տառերն էին. եւ ահա լոյսը ծագեցաւ միտքիս մէջ: Լուի Ֆիլիփի կը վերաբէր այդ սուրճի սկահակը իր պնակով:

Ա՛լ տարակոյս չկար, Ֆրանսիայի թագաւորինն էր անիկա. զարդարուն ու նրբակերտ շինուածքը բաւելու էր արդէն մէկ նայուածքով ճշդելու թէ ան սովորական մահկանացուի յատուկ բան մը չէր կրնար ըլլալ:

Եւ հիմա որ կտրած, փշրուած էր այդ խեղճ սկահակը, որուն արժէքը չէի կրցած ըմբռնել, երբոր տարիներ մնացեր էր քովս, ձեռքիս տակ, հիմա որքան կը զղջայի ըրածիս վրայ, որչափ կը կշտամբէի ինքզինքս՝ քիչ մը հոգ եւ ուշադրութիւն չտանելուս համար թանկագին բան մը հասկնալու եւ պահպանելու:

Բարեկամութիւններն ալ ատանկ են շատ անգամ. ամենադոյզն արժէք մը չենք տար այն սրտերուն, որոնք յօժար ու լուռ հաւատարմութեամբ մը մեզի կը սպասեն, եւ հարկ է որ այդ սրտերը խորտակուին, որպէսզի կորուստին մեծութիւնը կարենանք զգալ ու չափել:

Այսպէս պատահեցաւ իմ սուրճի սկահակիս համար ալ: Ճանչցայ... կոտրելէն ետքը:

Գրիգոր Զօհրապ

ԻՆՉՈ՞Ւ ՍԻՐՏԴ ՍԱՌՆ Է, ԵԱՐ

Դարձեալ նազով տեսայ ես քեզ, իմ աննման գեղանի,
Սերդ այրում է, դու տանջում ես քո նազերով, նազանի,
Հուր հայացքդ ու նայուածքդ մարդու խելքը կ'առնէ, եար,
Դու կրակ ես, սիրտ կը վառես, ինչո՞ւ սիրտդ սառն է, եա՜ր:

Սրտիս խորքից, եա՛ր, քո անուան բիւր երգեր եմ նուիրել,
Սիրոյ երգս էլ լսող մարդիկ քեզ յարգել են ու սիրել,
Հիմա սիրոյ քաղցրիկ երգս էլ քո ականջին դառն է, եա՛ր,
Դու կրակ ես, սիրտ կը վառես, ինչո՞ւ սիրտդ սառն է, եա՛ր:

Հավասին եմ, կ'ուզեմ վերջ տալ սիրոյ երգին բերկրանքի,
Սակայն, ինչպէ՛ս մոռանամ ես յուշերն անուշ մեր կեանքի,
Ինչպէ՛ս հանեմ սէրդ ինձանից, իմ հոգու հետ խառն է, եա՛ր,
Դու կրակ ես, սիրտ կը վառես, ինչո՞ւ սիրտդ սառն է, եա՛ր:

Խօսք՝ Գուսան Հավասիի

Երաժշտութիւն՝ Գուսան Հավասիի

Կատարում՝ Յովհաննէս Բադալեանի

 

ԱՊՈԼԼՈՆԻՆ

Դու, Ապոլլո՛ն, որ տուիր
Ինձ այս քնար հոգեմաշ,
Այո՛, գոհ չեմ քեզանից.
Տրտնջում է եւ աշխարհ,
Իբրեւ պատի՞ժ ինձ տուիր,
Տրտում սրտի՞ս մխիթար,
Թէ՞ զգալով չարչարուիլ
Ու չքանալ վայրապար:
Ա՛ռ նրան ետ, ինձ պէտք չէ,
Տո՛ւր ուրիշի, ո՛ւմ կամիս.
Յիշի՛ր, եթէ միտք ունիս:
Կեանքիս գարունն է անցել,
Ինձ ուշացած է քնար.
Օտար աշխարհ պանդխտել
Ինձ մնում է վշտահար:
Բայց դու, որ քեզ, մարդ տկար,
Աստուած կանչեց ու խնկեց,
Մի՛ կարծեր, թէ միջաբեկ
Պիտի պաղատիմ դէպի քեզ:
Ես կ'ընդունիմ կամակար,
Թէ բախտ անգութ, ոխերիմ,
Մատռուակէ թոյն, լեղի
Իւր սափորից ինձ բաժին:
Բայց ոչ երբեք պիտ սողամ
Ոսքիդ տակում, ինչպէս շատ
Մարդիկ, որ չեն իմանում,
Թէ էակներ են ազատ:

 

Միքայէլ Նալբանդեան

ԶՈՒԱՐԹՆՈՑ

Հնամենի Արարատեան բնանկար,-
Հազարամեայ արտ ու այգի, առու, ուղի,
Շէներ շատ շէն, աւերակներ, վանք եւ խաչքար,
Ու ես՝ որդին չծերածող այս հին հողի:

Գնում եմ այս հազարամեայ ճանապարհով՝
Սիրտըս յանձնած հայրենական սիրոյ բոցին.
Դարեր անցած մրրիկներով, անապահով,
Հիմա խաղաղ այց եմ գնում Զուարթնոցին:

Հարազատ է ու ինձ ծանօթ ամէն մի քար,
Զրուցել եմ կարծես այն մեծ վարպետի հետ,
Լսել նրա իմաստութիւնը ոսկեբառ,
Որ եղաւ այս անմահութեան ճարտարապետ:

Կարծես ե՛ս եմ հիմքը փորել ու վէմ դրել,
Ու որմերը բարձրացել են եւ ի՛մ ջանքով.
Այս նշանը կարծես ե՛ս եմ փորագըրել,
Եւ լցուած եմ դեռ այն օրուայ մեծ հրճուանքով:

Արծիւներն այս թեւատարած, ողկոյզ ու նուռ,
Մեր աշխարհի այնքան առատ բերքն ու բարին
Երբ հանում էր քարի վրայ վարպետը լուռ,
Իմ սրտից էլ մի բան տալիս էր նա քարին:

Ես յիշում եմ շէնքի օծումն, աւարտը մեծ,
Յաղթանակը մեր շինարար անդուլ ոգու...
Եւ աչքերիս առաջ կարծես նա կործանուեց
Դարերի եւ տարերքների խօլ փոթորկում:

Եւ ես գիտեմ թէ բեկորներն այս հոյակերտ
Ո՞ր որմի մէջ, ո՞րտեղ դրուած էին ճարտար,
Ես էի որ Թորամանեան վարպետի հետ
Հոգուս աչքով տեսայ ամբողջ, ինչպէս նա կար:

Ու դրեցինք սերունդների կրծքերի տակ,
Նրանց հոգու, մտքի անփակ աչքի առաջ՝
Զուարթնոցի ոգու հրաշքը անխորտակ,
Թէպէտ շէնքը աւերակ է, գետնատարած:

Վաղարշակ  Նորենց

ՄԱՅՐ ՈՒ ՈՐԴԻ

- Ինչո՞ւ, մա՛յր իմ, ասա դու ինձ
Ամէն անգամ երկնքում
Երբ տեսնում ես յանկարծ մի մոր
Փայլուն աստղ է շողշողում,
Դու խանդակաթ, բուռըն սիրով
Ինձ սեղմում ես քո կրծքին
Եւ խնդութիւն լի, անսահման
Պաշարում է քո հոգին:

«Օ՜, զաւակըս, պարզ երկնքում
Այդ աստղիկը նորածին
Յիշեցնում է ինձ անցեալը,-
Քո ծընունդը, իմ անգի՛ն»:

- Հապա ինչո՞ւ, մա՛յր իմ, ասա՛,
Երբ աստղալից երկնքից
Յանկարծ մի վառ աստղ է ընկնում
Գընո՜ւմ, կորչո՜ւմ մեր աչքից,
Դու տխրում ես, եւ դալկահար
Իսկոյն առնում ինձ քո գիրկ,
Փարում վըզիս, սեղմում կրծքիդ,
Եւ լալիս ես դու լռիկ...

«Անմե՜ղ զաւակ, ամէն աստղիկ,
Որ ընկնում է երկնքից,
Օ՜, թէ ի՞նչ է նա յիշեցնում...
Այդ կ'իմանաս դու կեանքից...»

Ալեքսանդր Ծատուրեան

1890

ԻՄ ԵՐԳԸ

Գանձեր ունեմ անտա՜կ, անծէ՜ր,
Ես հարուստ եմ, ճա՜ն, ես հարուստ,
Ծով բարութիւն, շնորհք ու սէր
Ճոխ պարգեւ եմ առել վերուստ:

Անհուն հանքը իմ գանձերի,
Սիրտս է առատ, լէն ու ազատ.
Ինչքան էլ որ բաշխեմ ձրի՝
Սէրն անվերջ է, բարին՝ անհատ:

Երկիւղ չունեմ, ահ չունեմ ես
Գողից, չարից, չար փորձանքից,
Աշխարհքով մին՝ ահա էսպէս
Շաղ եմ տալիս իմ բարձունքից:

Ես հարուստ եմ, ես բախտաւոր
Իմ ծննդեան պայծառ օրէն,
Էլ աշխարհ չեմ գալու հո նոր,
Իմ տուածն եմ տալիս իրեն:

Յովհաննէս Թումանեան

ԱՐՏԱՍՈՎՈՐ ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ

Ճարտարապետ Անդրանիկ Թագուորեանը հիմնարկից դուրս գալով ուղղուեց դէպի Երեւանի երկաթուղային կայարանը: Այդ օրը սպասում էին յատուկ գնացքի, որ պիտի բերէր հայրենադարձ Հայերի առաջին կարաւանը: Հանրակառքերը լեփ-լեցուն էին երիտասարդներով եւ ծերերով, երախաներով ու կանանցով: Քաղաքը ցնծութեան մէջ էր:

Դեռ երկու ժամ կար մինչեւ գնացքի ժամանելը, բայց ամէն ոք ցանկանում էր շատ շուտ հասնել կայարան՝ օրուայ դէպքերից ոչինչ չկորցնելու, տեսնելու այն ամէնը, ինչ տեղի էր ունենալու:

Ճարտարապետը որոշեց ոտքով գնալ կայարան՝ անձնատուր անցեալի յուշերին, որոնք նրա հոգու մէջ յարութիւն էին առնում տարագիր Հայերի Հայրենիք վերադարձի օրը:

Հազար ինը հարիւր տասնհինգ թուականն էր: Բարբարոս թշնամին քշում էր հայ բազմութիւններին դէպի մահ: Խոր մի կիրճում կարծես յանկարծ գետնի տակից յայտնուեցին մինչեւ ատամները զինուած ասկեարներ եւ սկսեցին կրակել իրենց վրայ: Առաջին գնդակներից խոցուելով ընկաւ նրա հայրը, ընկան նաեւ միւսները, եւ երախան իրեն նետեց հօր դիակի վրայ: Կրակոցները դեռ շարունակւում էին, եւ այնուհետեւ ամէն ինչ մթնեց նրա համար... Երբ նա ուշքի եկաւ, աստղաշատ գիշերը կախուած էր կիրճի վրայ: Յետոյ ինչ-որ մարդիկ եկան եւ դիակների միջից հանելով տարան իրեն: Երկար տարիներ նրան բաժին ընկաւ որբանոցային տխուր կեանքը: Ու երբ արդէն տասնհինգ տարեկան պատանի էր, միանալով առաջին կարաւաններից մէկին՝ եկաւ Հայաստան: Այնուհետեւ աշակերտական տարիները՝ միջնակարգ դպրոցում եւ ուսանողական տարիները՝ Փոլիտեխնիկ Ինստիտուտում, եւ վերջապէս՝ մասնագիտութիւն ունեցող մարդու ինքնուրոյն կեանք:

Ճարտարապետը քայլում էր ինքնամոռացութեան մէջ եւ նա չզգաց թէ ինչպէս հասաւ կայարանի հրապարակը: Ովքե՞ր էին եկողները. այնպիսի մարդիկ, ինչպիսին ինքն էր մի ժամանակ: Կարող էր այսօր վերադառնալ իր հայրն էլ, եթէ չընկնէր թշնամու գնդակից...

Կայարանը տօնական տետք էր ընդունել: Բազմութիւնը հեղեղել էր կառամատոյցն ու հրապարակը: Նուագում էր փողային նուագախումբը: Կառավարութեան անդամները ժողովրդի հետ միասին սպասում էին գնացքի ժամանելուն: Վերջապէս երեւաց գնացքը: Շոգեքարշը ուժեղ սուլեց:

Այդպիսի բացագանչութիւններ, այդպիսի ցնծագին ուրախութիւն, այդպիսի գրկախառնումներ մայրաքաղաքի կայարանը չէր տեսել: Շատերն արտասւում էին, ոմանք գտնում էին իրենց հարազատներին, ողջագուրւում, հեկեկում ուրախութեան արցունքներով: Ամպիոնի վրայ ջերմ ճառեր էին արտասանւում:

Եկուորներից մէկը բարձրացաւ ամպիոն, եւ նրա շրթունքներից դուրս թռան բանաստեղծի խօսքերը.

Տո՛ւր ինձ քու ձեռքդ, եղբայր-եմք մեք,
Որ մրրկաւ էինք զատուած...

Երեկոյեան, երբ ճարտարապետը հիմնարկից վերադարձաւ տուն, աստիճանների վրայ նրան ուրախ դիմաւորեց կինը.

-Մեզ մօտ է եկել շատ հաճելի մի ծերունի դերձակ՝ իր պառաւ կնոջ հետ...

Ներս մտան:

Ծերունին տեսնելով ճարտարապետին՝ մօտեցաւ եւ ձեռքը մեկնեց նրան.

- Ուրեմն դո՞ւք էք մեր տան տէրը:

- Ո՛չ, տունը կառուցել է պետութիւնը...

- Շատ շնորհակալ ենք, ձեզի քիչ մը նեղութիւն տուինք անշուշտ, ներողամիտ կը գտնուիք: Աղուոր մանչ մը ունիք, արդէն բարեկամացեր է հետս եւ ինծի պապիկ կ'ըսէ...

- Նա սիրում է ծերունիներին եւ նախանձում  այն երախաներին որոնք պապիկ ու տատիկ ունեն, ինքը չունի: Իսկ դուք երախաներ ու թոռներ չունէ՞ք,- հարցրեց ճարտարապետը:

Ծերունին մռայլուեց եւ թեթեւ հառաչեց.

-Ո՛չ, դժբախտաբար... Ունէի՛, բայց միայնակ ենք...- Եւ հարեւան սենեակից կանչեց կնոջը.- Թագուհի՛, Թագուհի՛, հոս եկուր, ծանօթացիր մեր նոր բարեկամին հետ:

Ներս եկաւ ծերունու կինը ու լուռ պարզեց իր ձեռքը ճարտարապետին:

- Ինչպէ՞ս էք, մայրր՛կ, ուրա՞խ էք որ եկել էք,- հարցրեց ճարտարապետը:

- Թող ձեզի արեւշատութիւն ըլլայ,- արտասանեց կինը,- ի՞նչպէս ուրախ չըլլանք, մեր սուրբ երկրին ենք եկեր...

Ծերունին շուռ եկաւ դէպի ճարտարապետի որդին.

- Քովս եկուր, մանչո՛ւկս, քեզի գեղեցիկ վերարկու մը պիտի կարեմ, օ՛, ինչպէս ծանր ես, եւ անունս ես գողցեր՝ Վարդանիկ, իմ անունս ալ Վարդան է:

Եւ դառնալով ճարտարապետի կնոջը՝ աւելացրեց.

- Տիկին Թագուորեան, ձեր մանչը ինծի տղաս կը յիշեցնէ, զոր ես կորսնցուցի երեսուն տարի առաջ, ան ալ խելացի աչքեր եւ շէկ մազեր ունէր...

- Այդպէս է եղել մեր ժողովրդի ճակատագիրը,- տխուր պատասխանեց ճարտարապետը,- ես ինքս էլ որբ եղել, թշնամիները հօրս սպաննեցին իմ աչքերի առաջ...

- Որտեղացի՞ էք, ընկեր Թագուորեան,- հարցրեց ծերունին:

- Կիլիկեայից. յիշում եմ, մեր գիւղի անունը Բերդակ էր: Հօրս անունը Վարդան էր, ազգանունը չեմ յիշում, այն ժամանակ վեց տարեկան էի, Թագուորեան՝ իմ բարերարի ազգանունն է, որը փրկել է ինձ սովից եւ որբանոց յանձնել:

- Իսկ ձեր անունն ի՞նչ է,- հարցրեց ծերունին:

- Անունս Անդրանիկ է:

Ծերունի դերձակը ամուր ծածկեց դէմքը եւ երկար մնաց այդ վիճակում: Շփոթուեցին ոչ միայն ճարտարապետն ու իր կինը, այլեւ փոքրիկ տղան, որն սկսեց անհանգիստ ու վախով նայել բոլորին:

Ծերունին իջեցրեց ձեռքերը, նրա դէմքն այրւում էր, յօնքերը վերեւ էին քաշուել, աչքերի բիբերը լայնացել:

- Խնդրեմ, ըսէ՛ք, ճի՞շդ է որ ձեր գիւղը Բերդակ կը կոչուէր, իսկ ձեր անունը Անդրանիկ է, ճի՞շդ է այդ բոլորը...

- Այո՛, ճիշդ է,- պատասխանեց ճարտարապետը, շփոթմունքից կարկամած:

Դերձակը ծեր արծուի պէս յարձակուեց ճարտարապետի վրայ.

-Զաւա՛կս, իմ կորսուած զաւակս...

Հետեւեալ օրը բերնէ-բերան էր անցնում ծերունու կեանքի պատմութիւնը: Խօսում էին այն մասին, թէ ինչպէս նա էլ որդու նման ողջ է մնացած եղել դիակների մէջ, բայց ծանր վիրաւոր վիճակում կարողացել է փախչել եւ փրկուել ստոյգ մահից...

Շուտով ծերունի Վարդան Չէօրէքճեանը աշխատանքի է տեղաւորւում կարի արհեստանոցում: Ամէն օր, երբ նա վերադառնում է տուն, նրան դիմաւորում է փոքրիկ Վարդանիկը եւ ուրախ ու զիլ ձայնով կանչում.

-Պապի՜կն եկաւ, պապի՜կը:

Հրաչեայ Քոչար