Πέμπτη 28 Απριλίου 2011

ՊԻՆԿԷՕԼ





Երբ բաց եղան գարնան կանաչ դռները,
Քնար դառան աղբիւրները Պինկէօլի.-
Շարուէ շարան անցան զուգուած ուղտերը,
Եարս էլ գնաց եայլաները Պինկէօլի:

Անգին եարիս լոյս երեսին կարօտ եմ,
Նազուկ մէջքին, ծով-ծամերին կարօտ եմ,
Քաղցր լեզուին անուշ խօսքին կարօտ եմ
Սեւ աչքերով էն եղնիկին Պինկէօլի:

Պա՜ղ պա՜ղ ջրեր, պապակ շուրթս չի բացուի,
Ծուփ-ծուփ ծաղկունք, լացող աչքըս չի բացուի,
Դեռ չտեսած եարիս՝ սիրտս չի բացուի,
Ինձ ին՜չ, աւա՜ղ, բլբուլները Պինկէօլի:

Մոլորուել եմ, ճամբաներին ծանօթ չեմ,
Բիւր լճերին, գետ ու քարին ծանօթ չեմ,
Ես պանդուխտ եմ՝ էս տեղերին ծանօթ չեմ,
Քոյրի՛կ, ասա՛, ո՞րն է ճամբան Պինկէօլի:


Աւետիք Իսահակեան
1940 

*****



Հա՜յ իմ մորճ ու զմրուխտ պլպուլ,
Որ կ'երգես ի գարնան այգուն...
(Հայրէններէն)




Պաղ ջուր է բխում Պինկոլայ սարից,
Պինկոլայ սարի մամռապատ քարից:
Երկու թուխ աղջիկ, երկու թուխ փէրի
Սափորներն ուսին եկել են ջրի:
Երկու քաջ կտրիճ ձիերը հեծած,
Պինկոլայ սարից իջնում էին ցած:
-Պինկոլայ սարի քնքուշ փէրիներ,
Ջո՛ւր տուէք՝ անցնե՜ն ծարաւները մեր:
-Մեր ջուրը տաք է, լաւ կ'անէք՝ չառնէք,
Շատերն են մեռել, դուք էլ կը մեռնէք:
-Ախ, տուէք խմենք, թող մեռնենք մենք էլ,
Հաշուենք թէ մի օր աշխարհ չենք եկել...

Պաղ ջուր է բխում Պինկոլայ սարից,
Պինկոլայ սարի մամռապատ քարից:


Սողոմոն Տարօնցի

ՊԻՆԿԷՕԼ





Շընկշընկալով հովն է փըչում
Զով Պինկէօլի լանջերից.
Գոչգոչալով ուղխն է վազում
Խոր Պինկէօլի ձորերից:

Հորուտ-Մորուտն ծաղկանց ծովում
Բուրում է բոյր ու երգեր.
Շուխիկ-Հուրին լըճի ծոցում
Լողանում է անընկեր:

Հրեշտակը երկրի կեանքից
Դիւթուած, ապշած լիուլի՛.
Վայր է ընկնում աստղոտ երկնից-
Ընկնում գիրկը Պինկէօլի:

Փերուզ-երկինքն հըրեշտակին
Կարեկցում է, ցաւակցում.-
-«Ա՜խ, ափսո՜ս քո անմահ կեանքին,
Որ չըփայլեց դրախտում...»

Բիւրեղ լըճից ցօղն է ելնում
Ծիածանի ժըպիտով.
Ծաղիկների ջինջ բողբոջում
Յանգ է առնում շողալով:

Զմրուխտ-երկիրն հըրեշտակին
Ողջունում է, փաղաքշում.
-«Ա՜խ, երնէ՜կ քո մատաղ կեանքին,
Որ պիտ ծաղկի Պինկէօլում»:

Վառ անուրջում ուղխն է մնչում,
Ծփում են սէգ ու արօտ,
Բլբուլների հոյլքն է շնչում,
Շնչում է սէ՛ր ու կարօտ:

Անո՜ւշ-անո՜ւշ հովն է փչում
Զով Պինկէօլի լանջերից,
Ոլոր-մոլոր ուղխն է փախչում
Խոր Պինկէօլի ձորերից...


Աւետիք Իսահակեան
1893, Վիեննա

ՊԻՆԿԷՕԼ





Պինկէօլ՝ այն բարձր եւ աննման լեռն է, որ մեծ ու փոքր Հայաստանի կեդրոնը կամ սրտին վրայ ուսած է, եւ որ հիներն եւ նորերէն կը սեպուի Ադամայ Եդեմ դրախտ: Ասոր գագաթը ելլողը կը վայելէ անապակ օդ, շատ ջինջ կ'երեւայ իրեն երկնքի եթերը. քիչ մը դէպի վար իջեցնելով իր աչքերը, շուրջանակի կը տեսնէ Հայաստանի բոլոր կողմերը, կ'ողջունէ Մասիսները եւ Արագածը համայն հիւսիսային եւ արեւմտեան կողմերով:

Այստեղ Անիի գմբէթներուն ու բերդերու բեկորներուն վրայ վայող բուերու արձագանգն ու սոյլը կը բերէ գարնան սիւքը եւ կը խառնէ Պինկէօլի բլբուլներու եւ հովուական սրինգներու ձայներուն: Վասպուրականի ծովը, Տիգրանակերտն իր Միջագետքով, Ծոփք, Բալայ հովիտը, Կարինը՝ Բասենով, Պինկէօլէն կ'երեւին սրատեսներուն, եւ ասոնք Պինկէօլէն ջուր կ'ընդունին:

Խնուս, Քղի, Ճապաղջուր, Կարնոյ հիվիտը, բոլորն ալ Պինկէօլի ածուներն են, եւ բնակիչները անկէ իրենց հացն ու ջուրը կ'ընդունին:

Պինկէօլը դժնդակ տարտարոս մըն է ձմեռուան եղանակին, եւ դրախտ՝ գարնան եւ ամրան: Պինկէօլը վեհ եւ ահաւոր չէ, այլ սիրուն. թագաւորի չի նմանիր, այլ՝ թագուհիի. քնքուշ է եւ փափուկ. կոյս մըն է պճնազարդ եւ փափկասուն. շնորհքի լեռ է, քան թէ քաջերու եւ դիւցազուններու. ասոր համար իր վրայ եղած վէպերը ոչ Ազնաւուրի, ո՛չ Դեւի, ո՛չ յաղթողի եւ ո՛չ զինուորի ու թագաւորի են, այլ սիրոյ, զուաճութեան, առողջութեան, գեղեցկութեան եւ զարդի, անուշութեան, պարարտութեան եւ գուսանի: Որովհետեւ անոր բիւր աղբերակներուն եւ հազար ակերուն բոլոր բիւր տեսակ բոյսեր եւ ծաղիկներ փռուած են: Ջրարբի մարգեր, ամենադալար բանջարներ եւ խոտեր իրենց արմատներով՝ ուտելու, բուժելու, գոյն-գոյն ներկելու կը գործածեն. վայրի կենդանիները՝ առիւծ եւ վագր չեն, այլ՝ եղնիկ եւ այծեամ: Հոն կովերը, մատակ ձիերը եւ մաքիները հօտով կ'արածին, հորթ, քուռակ եւ գառներ կը ծնանին: Հաւերն իրենց ձուերը ծաղիկներու բոյլերուն մէջ ածելով թուխս կը նստին եւ ձագերով կը թռչտին:

Հոս զբօսասէրները կու գան ուրախանալու, հիւանդները՝ օդ ու ջուր ծծելով՝ կեանքը նորոգելու, կոյսերը եւ հարսները՝ ձեռագործի թելերը ներկելու համար ծաղիկ եւ արմատ ժողվելու, ժրաջան տանտիկինները՝ բանջար ժողվելու, բժիշկները՝ դեղ ու դարմանի համար ամէն բոյսէ ծիլ կամ ծաղիկ մը կամ թուփ մը առնելու. իսկ մեղուներու տզզոցն ու բզզոցը հիանալի դաշնակութիւն մը կու տան մարդոց ու թռչուններու երգերուն, անասուններու բառաչին, գորտերու կառաչին, գլգլացող առուակին ու սուլող սիւքի ձայնին: Անթիւ, անհամար են մեղուները: Բայց միեւնոյն ժամանակ օձերն ալ կը սողոսկին այդ ծաղիկներու քովերէն, իրենք ալ կ'առնեն միեւնոյն ծաղիկներէն հիւթը եւ կը վայելեն սուրբ օդը: Հոս, մեղուներով մեղր կը շինուի, օձերով՝ թոյն:


Գարեգին Եպ. Սրունաձտեանց

ԿԱՐՕՏԻ ԵՐԳ


Աղուո՜ր գիշեր, լուսի՜ն գիշեր,
Լելակներուս բոյրը ծոցիդ,
Հոգիս քեզ շատ է կարօտցեր:

Այծտերեւներն համբոյրիդ տակ
Լարերու պէս կը դողային,
Նուագ մըն էր մրմունջն յստակ

Մամուռ պատած աւազանին՝
Առիւծներու բերնէն վազող,
Արդեօք ա՞ն ալ ցամքեցուցին:

Լուսի՜ն գիշեր, աղուո՜ր գիշեր,
Այն անկիւնին կ'երթա՞ս լոյս տալ,
Ուր հոյաբերձ աքասիաներ

Նստարանին վրայ թաքուն
Կը թափէին անուշ անձրեւն
Իրենց ճերմակ ծաղիկներուն:

Ըսէ՜, գիշե՜ր, աղուո՜ր գիշեր,
Դուն կ'որոնե՞ս երբեմն հոգիս
Ածուներուն մօտ տարուբեր:

Բիւրեղ շիթեր կը ծորե՞ս հոն
Ծարուած վարդին ծոցն հոլանի
Զոր խանձած է տաք երեկոն:

Եկո՛ւր, ա՛ռ զիս շունչիդ վրայ,
Տա՛ր հեռաւոր պարտէզիս մէջ,
Յօղըդ արցունքըս թող ըլլայ:

...Լուսի՜ն գիշեր, անգո՛ւթ գիշեր,
Հոն կան դահիճ կերպարանքներ,
Կուրցո՛ւր աչքերս...


Եւփիմէ Աւետիսեան
(Անայիս)

Τετάρτη 27 Απριλίου 2011

ՑՈՐԵԱՆԻ ԾՈՎԵՐ


         


          Հովե՜ր կ'անցնին.-
Ու ցորեաններս յուշիկ-յուշիկ կ'արթըննան.
Իրենց խորքէն կը հոսի դող մ' անսահման,
Գեղադալար կողերն ի վար բլուրին
          Ծովե՜ր կ'անցնին:

          Հովե՜ր կ'անցնին.-
Ա՜յնքան կ'յորդի, կը կատղի դաշտը յուռթի,
Որ պիտի հոն արածող ուլը խեղդի:
Գոգին մէջէն ալետատան հովիտին
          Ծովե՜ր կ'անցնին:

          Հովե՜ր կ'անցնին.-
Ու ցորեանին պատմուճանները ծփուն
Մերթ կը պատռին, մերթ կը կարուին փողփողուն:
Ըստուերի մէջ, լոյսերու մէջ փրփրագին
          Ծովե՜ր կ'անցնին:

          Հովե՜ր կ'անցնին.-
Քիստերուն մէջ կ'ալեծըփին եղիներ
Ուր լուսնակն իր սափորին կաթն է հոսեր:
Կալերէն գիւղ, գիւղէն մինչեւ աղօրին
          Ծովե՜ր կ'անցնին:

          Հովե՜ր կ'անցնին.-
Զմրուխտներով կը ծըփայ դաշտը անհուն:
Ծիտը կ'երգէ թառած հասկի մ'օրօրուն,
Մինչ իր տակէն ցորեանններու մոլեգին
          Ծովե՜ր կ'անցնին:
          Հովե՜ր կ'անցնին:


Դանիէլ  Վարուժան

Κυριακή 24 Απριλίου 2011

ՀԱՅՐԵՆԻՔԻՍ ՀԵՏ





Վաղուց թէեւ իմ հայեացքը Անյայտին է ու հեռւում
Ու իմ սիրտը իմ մտքի հետ անհուններն է թափառում,
Բայց կարօտով ամէն անգամ երբ դառնում եմ դէպի քեզ՝
Մղկտում է սիրտս անվերջ քո թառանչից աղեկէզ,
Ու գաղթական զաւակներիդ լուռ շարքերից ուժասպառ,
Ե՛ւ գիւղերից, ե՛ւ շէներից՝ տխո՜ւր, դատարկ ու խաւար,
Զարկուա՜ծ հայրենիք,
Զրկուա՜ծ հայրենիք:


Խռնւում եմ մտքիս հանդէպ բանակները անհամար,
Տրորում են քո երեսը, քո դաշտերը ծաղկավառ,
Ու ջարդարար վոհմակները աղաղակով վայրենի,
Աւարներով, աւերներով, խնճոյքներով արիւնի,
Որ դարձրին քեզ մշտական սեւ ու սուգի մի հովիտ,
Խեղճ ու լալկան քո երգերով, հայեացքներով անժպիտ,
Ողբի՜ հայրենիք,
Որբի՜ հայրենիք:


Բայց հին ու նոր քո վէրքերով կանգնած ես դու կենդանի,
Կանգնած խոհո՜ւն, խորհրդաւոր ճամբին նորի ու հնի.
Հառաչանքով սրտի խորքից խօսք ես խօսում Աստծու հետ
Ու խորհում ես խորին խորհուրդ տանջանքներում չարաղէտ,
Խորհում ես դու էն մեծ խօսքը, որ տի ասես աշխարհքին
Ու պիտ դառնաս էն երկիրը, ուր ձգտում է մեր հոգին-
Յոյսի՜ հայրենիք,
Լոյսի՜ հայրենիք:


Ու պիտի գայ հանուր կեանքի արշալոյսը վառ հագած,
Հազա՜ր-հազար լուսապայծառ հոգիներով ճառագած,
Ու երկնահաս քո բարձունքի, Արարատի սուրբ լանջին,
Կենսաժպիտ իր շողերը պիտի ժպտան առաջին,
Ու պոէտներ, որ չեն պղծել իրենց շուրթերն անէծքով,
Պիտի գովեն քո նոր կեանքը նոր երգերով, նոր խօսքով,
Իմ նո՜ր հայրենիք,
Հզօ՜ր հայրենիք...



Յովհաննէս Թումանեան 

ՎՐԱՆՆԵՐՈՒՆ ՏԱԿ






Տարագրութեան արհաւիրքներէն յիշողութեանս մէջ անջնջելի մնացած սարսռեցուցիչ եղերպատկերներէն մէկն է մանուկներու վաճառումը Սէպիլի վրաններուն տակ:

Սէպի՜լ... այդ անունը ինչ անդոհական սարսափով կը համակէր հէգ տարագիրներու հոգիները: Հալէպէն մէկ ժամ հեռու, դէպի արեւելք, ընդարձակ դաշտ մըն էր Սէպիլը, ուր կը ղրկուէին Հալէպ հասնող տարագիրները, հոնկէ ալ Տէր Զօր քշուելու համար:

Դէպի դժոխք տանող առաջին կայարանն էր ան:

1915 թուականի Դեկտեմբերի վերջերը, երբ հասայ Սէպիլ, դաշտը ծածկուած էր հազարաւոր վրաններով, որոնց մէջ խճողուած էին տարագիրները, Խարբերդի, Ատափազարի, Պրուսիայի, Ռոտոսթոյի, Այնթապի, Քիլիսի, Գոնիայի եւ Էնկիւրիի կողմերէն քշուած: Շատերը ճամբան կողոպտուած էին քիւրտերու եւ թուրք չէթէներու կողմէ, եւ ոմանք մնացած էին բոլորովին մերկ վիճակի մէջ:

Համաճարակները կատաղօրէն կը հնձէին օրական հարիւրաւոր կեանքեր: Աղբահաւաք կառքերը առտուընէ մինչեւ իրիկուն վրանէ վրան կը պտըտէին՝ մեռել ժողվելու: Եւ կը պատահէր որ մեռելներու հետ խառն ի խուռն կառք կը նետուէին նաեւ հոգեվարքի մէջ եղողները: Ու այս ահռելիօրէն եղերական բաները տեղի կ'ունէնային ամենուս առջեւ, անբանացած անտարբերութեան մը մէջ:

Բայց ամենասոսկալին մանուկներու վաճառքն էր: Գնորդները կառքով Հալէպէն կու գային, կառքէն կ'իջնէին ու վրանները կը շրջէին հարցնելով.

-Ծախու տղայ կա՞յ...

Մայրեր, որոնք տակաւին կտոր մը հաց ունէին ուտելիք, սոսկումով կը վանէին զանոնք, բայց ուրիշներ՝ անօթիներ, լացուկոծով, անէծքով իրենց զաւակները կը յանձնէին քանի մը մէճիտիէի փոխարէն: Գնորդները, որոնք հետերնին նարինջ ու սիմիթ բերած էին, փոքրիկ աղջկան ձեռքը նարինջ մը կու տային,- որովհետեւ այդ կիները միշտ աղջիկներ ծախու կ'առնէին,- ու խեղճ անօթի փոքրիկը կը յարձակէր նարինջին վրայ ու կը սկսէր կեղեւովը միասին կրծել, իսկ սիմիթը ցոյց կու տային միայն ու կ'ըսէին.

-Այս սիմիթն ալ կառքին մէջ կ'ուտես:

Ու սովահար աղջնակը, գառնուկի մը պէս, որ բուռ մը խոտին ետեւէն կ'երթայ, կը հետեւէր կիներուն, մանաւանդ սիմիթին, լալով եւ ատեն-ատեն ետին՝ մայրիկին նայելով...

Քանի՜-քանի՜ անգամներ խելահեղ մայրը իր զաւակը վաճառելէ ետք վազած ու կառքին մէջէն ետ յափշտակած էր զայն, դրամը գնորդներուն երեսին նետելով: Բայց աւելի յաճախ գոհացած էր ցաւին մէջ գալարուելով եւ թողած որ կառքը հեռանայ իր մայրական սրտին ու աղիքներուն վրայէն թաւալելով:

Տեսայ մայր մը, որ իր երկու զաւակները վաճառելէ քիչ ետք խենթացաւ, եւ ստիպուեցաւ զայն հիւանդանոց փոխադրել:

Տարագրութեան չարչարանքներուն ամենէն տաժանականը մանուկներու այս խլումն էր իրենց մայրական ծոցերէն: Եւ այն մայրերը, որոնց զաւակները յափշտակած էին բռնի, այնքան չէին ազդուած, որքան անոնք, որ իբր թէ կամովին իրենց տղաքը կը վաճառէին:

Անոնք որ տարագրութեան այս ահարկու կեանքը ապրեցան, կրնան ըսել Երեմիա մարգարէին պէս. «Ես այն մարդն եմ, որ տառապանքը  տեսայ»:


Երուանդ  Օտեան

Παρασκευή 22 Απριλίου 2011

ՄԻ ԼԱՅ, ՀԱՅԱՍՏԱՆ






Մի լայ, Հայաստան, ծանր է իմ սրտին
Քո կոմիտասեան հառաչը տխուր...
Դեռ բոցկլտում է արեգակը հուր,
Եւ բոցկլտում է ժողովուրդն այս հին:

Գիտեմ, թէ մի օր հազար ու հազար
Զոհերիդ աճիւնն իրար գումարուի,
Գոյանայ պիտի սրբազան մի սար,
Որ Արարատին կը հաւասարուի:

Եթէ քո թափած արցունքը վարար
Գետերի փոխուէր եւ Սեւան հոսէր,
Սեւանը կ'ելնէր ափերից իր քար
Եւ ովկիանոսի ձայնով կը խօսէր:

Թէ միանգամից որբերդ բոլոր
Եւ հառաչանքի ձայները տխուր
Ելնէին դէպի երկնային ոլորտ,
Պատռուէր պիտի աստծու սիրտը խուլ:

Ասա, ուրեմն, այդ ի՞նչ ուժ ունի,
Ինչպէ՞ս դիմանայ իմ սիրտը չնչին
Բիրտ հարուածներին այդ սուր դաշոյնի
Եւ կոմիտասեան երգի հառաչին:


Էդուարդաս  Մեժելայտիս
(Լիտուացի բանաստեղծ)

ԾԻԾԵՌՆԱԿԱԲԵՐԴԸ





Քայլքս թեթեւ էր,
Ինչպէս լինում են քայլերը ոգու,
Քայլքս թեթեւ էր, երբ սկսեցի վերեւ բարձրանալ,
Ես չէի զգում, թէ ինչպէս էի ոտքերս պոկում,
Սիրտ չէի անում
Թեքուել իմ ուղուց
Կամ հանգստանալ:

Ես գնում էի մեռեալի նման,
Քայլում էի վեր,
Մինչեւ որ մնաց այն հսկայական քաղաքը ցածում,
Քայքս թեթեւ էր, կարծես թէ մի զոյգ հրեղէն թեւեր
Տանում էին ինձ... Բայց ես ողջ էի
Ու ես ինքս էի երկինք թեւածում:

Ելնում էի ես, հայեացքս դէպի բարձունքը յառած,
Եւ իմ դէմ փռուեց քարէ գորշագոյն մի հրապարակ,
Ոտք դրի քարին,
Ու յառնեց յանկարծ աչքերիս առաջ
Քարէ մի ծաղիկ,
Հսկայ մի ծաղիկ ու մէջը՝ կրակ...

Ու ես այդ հսկայ ծաղկի մէջ մտայ...
Կանգնեցի ես լուռ:
Հայեացքիս միջով ինչ-որ թափանցիկ ալիքներ անցան:
Ես խոնարհուեցի յետոյ պղնձէ օճախին այն հուր՝
Եւ իմ ականջին հասաւ խուլ մի ձայն...

Ձայնն այդ հնչում էր,
Ոգեկոչում էր քարերի տակից
Եւ ամենեցուն յուշում էր ասես, ծայրէ ծայր զանգում,
Որ նրանց, ովքեր ընկել են մի օր
Սուր ու գնդակից,
Անհնարին է մոռանալ կեանքում:

Եւ ես խոնարհուած խորհում էի լուռ՝
Նահատակներն այս պիտի որ ապրեն աւելի երկար,
Քանզի իմ մէջ են, քո մէջ են նրանք
Իբրեւ յուշ ու հուր,
Իակ յուշն ու հուրը
Անհնարին է անել սրահար:

Լոյսը դողում էր քարերի վրայ... իսկ ես ողջ էի
Եւ ողջ առաւել քան մէկ ժամ առաջ,
Առաւել տոկուն:
Եւ սակայն քայլքս թեթեւ էր այնպէս
Եւ այնպէս լռին,
Ինչպէս լինում են քայլերը ոգու...



 
Այն Կաալեպ
(Էստոնացի բանաստեղծ)


թարգմ. Վահագն Դաւթեանի

ՀՈԳԵՀԱՆԳԻՍՏ





Ու վեր կացայ ես, որ մեր հայրենի հին օրէնքովը հին՝
Վերջին հանգիստը կարդամ իմ ազգի անբախտ զոհերին,
Որ շէն ու քաղաք, որ սար ու հովիտ, ծովից մինչեւ ծով
Մարած են, մեռած, փռուած ու ցրուած հազար հազարով...

Ու կրակ առայ հայոց հրդեհի կարմիր բոցերից,
Էն խաղաղ ու պաղ երկնքի ծոցում վառեցի նորից
Մասիսն ու Արան, Սիփանն ու Սրմանց, Նեմրութ, Թանգուրեք,
Հայոց աշխարհի մեծ կերոնները վառեցի մէկ-մէկ,
Սուրբ Արագածի կանթեղն էլ, ինչպէս հեռաւոր արեւ,
Անհաս, աննուազ, միշտ վառ ու պայծառ, իմ գլխի վերեւ...

Կանգնեց խոժոռ, մենակ ու հաստատ, Մասիսի նման,
Կանչեցի թշուառ էն հոգիներին՝ ցրուած յաւիտեան
Մինչեւ Միջագետք, մինչեւ Ասորիք, մինչեւ Ծովն Հայոց,
Մինչեւ Հելլեսպոնտ, մինչեւ Պոնտոսի ափերն ալեկոծ:
-Հանգէ՜ք, իմ որբե՜ր... ի զո՜ւր են յուզմունք, ի զո՜ւր եւ անշահ...
Մարդակեր գազան՝ մարդը՝ դեռ երկար էսպէս կը մնայ...

Աջիցս Եփրատ, ձախիցս Տիգրիս՝ ահեղ ձէներով,
Սաղմոս կարդալով՝ անցան գնացին խոր-խոր ձորերով,
Ամպերն էլ ելան Ձիրաւի ձորից, հսկայ բուրվառից,
Ճանապարհ ընկան Ծաղկանց սարերից, Հայկական պարից...

Բոյլ-բոյլ, բուրաւէտ, շարժուեցին դէպի կողմերը հեռու,
Գոհար ցօղելու, ծաղկունք բուրելու, բուրմունք խնկելու
Մինչեւ Միջագետք, մինչեւ Ասորիք, մինչեւ Ծովն Հայոց,
Մինչեւ Հելլեսպոնտ, մինչեւ Պոնտոսի ափերն ալեկոծ...
-Հանգէ՜ք, իմ որբե՜ր... ի զո՜ւր են յուզմունք, ի զո՜ւր եւ անշահ...
Մարդակեր գազան՝ մարդը՝ դեռ երկար էսպէս կը մնայ...


Յովհաննէս  Թումանեան

ԴԷՊԻ ԿԱՌԱՓՆԱՐԱՆ







Կոմիտասի յիշատակին


Սեւ ծովն էր ալեկոծ փրփրել իր ափերին
Թմրել էր Պոլիսը փարթամ պարտէզներում
Եւ մինարէների նիրհուն կատարներին
Վերջալոյսի գունատ շողերն էին մարում:

Փռուեց ծովի վրայ ահեղ իրիկնաժամ,
Արեգակի վերջին հայեացքն այն տեղ յանգաւ,
Գողգոթայի նման՝ իր լռութեամբ դաժան
Գանգնել էր ափի մօտ խորհրդաւոր մի նաւ:

Կանգնել էր նա ինչպէս մռայլ մի դամբարան,
Եւ հայ մի բազմութիւն հեծում էր ծովափին,
Վերջին հրաժեշտի հայեացքն ուղղած նրան,
Յուղարկաւորն ինչպէս՝ տխուր հողաթմբին:

Այնտեղ էին նրանք... Այդ չարագոյժ նաւում
Հայոց քնարների վարպետները բոլոր,
Հայոց պայծառ մտքի աստղերն էին մարում
Այդ ահաւոր ժամին խաւարի դէմ անզօր:

Նրանց տանում էին հեռու կառափնարան
Գունատ էին նրանք: Երկու հարիւր էին,
Տաճիկ սպաների հայեացքն անասնական
Դաշոյնների նման կախուած գլուխներին:

Այնտեղ էին նրանք... Վարուժանը խոհուն,
Սիամանթօն՝ հայեացքն ուղղած դէպի եթեր,
Եւ ո՞վ գիտէ արդեօք, արդեօք ի՞նչ էր խորհում,
Կոմիտասը՝ հոգում պահած բազում երգեր...

Եւ ո՞վ գիտէ արդեօք աչքերն յառած ջրին՝
Ինչ խոր յոյզեր էին լուռ պաշարել նրան,
Որոնք նրա հոգին վշտով լցնում էին
Մթնշաղին՝ ծովի շշուկների նման...

Գուցէ տեսնում էր նա ափերը հայրենի
Զմրուխտ դաշտեր՝ փռուած Արագածի լանջին,
Գուցէ թւում էր թէ ափին էր Սեւանի
Եւ գեղջուկի երգն է հասնում իր ականջին:

Գուցէ խորհում էր նա արցունքը կոկորդում
Իր գլխատուող անոք ժողովրդի մասին,
Եւ ծովն էր նրա լուռ հոգու մէջ փոթորկում,
Եւ բազմաթիւ սրտեր նրա հետ միասին:

Գուցէ... Յանկարծ սուլեց նաւը աղեկտուր,
Եւ արձագանգն անդարձ կորաւ հեռուներում,
Երկու հարիւր հայեացք անհունօրէն տխուր
Ափի հայ բազմութեան սրտին էին նայում...

Նրանց տանում էին հեռու կառափնարան
Եւ երկինքն էր նայում, եւ երեկոն էր լուռ,
Եւ ծովն էր անսահման յուզուած սրտի նման
Խփւում էր ափերին ինչպէս մահուան սարսուռ:

Նրանց տանում էին հեռու կառափնարան.
Լուռ էր Վարուժանը, Սիամանթօն խոհուն,
Հայեացքն ուղղած դէպի երկինքն անսահման
Գանգնել էր Կոմիտասն ինչպէս տաճարի սիւն:

Ձուլուել էր նա կարծես կապոյտ երեկոյին,
Ծովի պաղ հովերով միրուքն ալեծածան,
Նրա շուրթերը պաղ արդէն երգում էին
Հայոց պատարագի յուզիչ «Տէր Ողորմեա»ն:

Երգում էր նա... Եւ յորդ շիթերն արտասուքի
Թափւում էին երգի հնչիւնների նման,
Երգում էր նա... Եւ այդ յոյսի աղերսանքի
Մեղեդին էր նրա սփոփանքը միայն...

Երգում էր նա... Ծորուն հնչիւնները երգի
Ձուլւում էին ծովի մրմունջներին օդում
Երգում էր նա... Ափին կանգնած ժողովրդի
Սրտից աղօթաձայն հառաչանք էր պոկում:

Նաւը շարժուեց: Դանդաղ պոկուեց արդէն ափից,
Բռնած անյայտ ու մութ հեռուների ճամբան.
Ու տարածւում էր դեռ օդում աղերսալից
Հայոց պատարագի յուզիչ «Տէր ողորմեա»ն:

Նաւը շարժուեց ինչպէս մռայլ մի դամբարան,
Եւ խութ տնքաց ցաւից բազմութիւնը ափին,
Վերջին հրաժեշտի հայեացքն ուղղած նրան,
Յուղարկաւորն ինչպէս՝ տխուր հողաթմբին:

Եւ հեռացաւ, կորաւ ծովի մշուշներում,
Ու խաւարին ձուլուեց յոյսի «Տէր ողորմեա»ն:
Քամին նրա վերջին հնչիւններն էր բերում
Ծովի ցայտող ջրի պաղ շիթերի նման:

Իսկ երկնքում լուսնի մահիկն ամպասքօղ
Սահելով դուրս նայեց ուրախ ու տիրաբար,
Ինչպէս Վիլհելմ կայսեր հայեացքի տակ պարող
Ծախուած գեղեցկուհու ժպտուն ատամնաշար:


Գեղամ  Սարեան

Πέμπτη 21 Απριλίου 2011

ԿԱՅ ՄԻ ԵՐԿԻՐ






Կայ մի երիրր մօտ ու հեռու
Մի հող անհանգիստ
Ուր թափուել է անմեղ արիւն,
Ուր ջուրն է լալիս:

Այնտեղ յաճախ է պատահում
Աղետ, երկրաշարժ
Լեռը բաշն է թափահարում
Յուշերից դաժան:

Լաւաներն են ալեկոծում
Ընդերքը նրա,
Անսանձ ուժերը հողն են ցնցում
Ու ժայթքում կրակ:

Ու աւերուած աւանների
Քար ու հողի տակ,
Մարդիկ թաղւում են կենդանի,
Դառնում նահատակ:

Այդ զոհերի արիւնն է զեռ
Եռում, վարարում
Զոհուածների անէծքն է դեռ
Հողը գալարում:

Կայ մի երկիր մօտ ու հեռու,
Մի հող անհանգիստ,
Ուր թափուել է անմեղ արիւն,
Ուր ջուրն է լալիս...


Գուրգէն  Մահարի 

Τετάρτη 20 Απριλίου 2011

ԱՀԱՒՈՐ ԲԱՆ ՄԸ ԱՅՆՏԵՂ...








Ահաւոր բան մը այնտեղ կը կատարուի մութին մէջ...
Դըժոխային այս տըռամն ի՞նչպէս կրնայ պատմըւիլ...
Ազգ մը ամբողջ, խորհեցէ՛ք, երէկ կ'ապրէր, կ'ոգորէր,
Միտքը լոյսին կը բանար եւ տակաւ սիրտն ալ յոյսին,
Կը բարձրանար ճահիճէն ուր խըրած էր ատենօք,
Թեւերն արդէն կը թօթուէր, ինքզինք արդէն եթերին,
Ամպերուն մէջ կը կարծէր... եւ ահա ճիշդ այդ պահուն
Ոսոխ Աստուած մը անշուշտ՝ որ դարանած կը դիտէր,
Անոր վըրայ արձակեց ամբողջ չարիքն աշխարհի,
Ոտքի հանեց բովանդակ հըրէշութիւնը ի քուն՝
Մեծ օձերու, վագրերու, շաքալներու դէմքերով,
Փաթթըւեցաւ ոտքերուն, խածատեց կուրծքն ու հասաւ,
Անոր վըզին, աչքերուն, եւ իր ժանիքը մըխեց
Ճիշդ ուղեղին մէջ անոր՝ զոր արիւնին հետ ահա՛
Ան կը լըզէ հեշտագին, ան կը ծըծէ՜ ըզգլխած...

Ահաւոր բան մը այնտեղ կը կատարուի մութին մէջ.
Կ'սպաննե՜ն ազգ մը այնտեղ որ կեանք ունէր եւ շընորհ,
Ունէր հանճարն ապրելու, նորոգելու ալ ինքզինք,
Գեղեցկացած էր տակաւ ու թարմացած, ա՛հ, ո՜րքան,
Եւ այդ ազգը մերինն էր, եւ կ'սպաննե՜ն զայն հիմա,
Զայն կ'սպաննե՜ն... Օգնութի՜ւն, ա՜հ, օգնութի՜ւն, օգնութի՜ւն...


Վահան  Թէքէեան

ՄՏՈՐՈՒՄՆԵՐ ՃԱՆԱՊԱՐՀԻ ԿԷՍԻՆ


(Հատուածներ)



Օ՜, գարնա՜ն ամիս, ապրելո՛ւ ապրիլ,
Դու որ բերում ես ծաղիկներ ու կեանք,-
Ինչո՞ւ դու դարձար մահուան տարելից,
Մահո՛վ մնացիր մեր պատմութիւնում...
Ապրելո՛ւ ապրիլ, ահա քո բոյրից
Անթաղ դիերի գա՜ղջն է բարձրանում.
Ձիւն-սառոյցները գարնան Եփրատի
Մեր տաք արիւնի ջերմից են հալչում.
Սրահար մանկան սեղմած իր սրտին՝
Խելագար մի մայր փախչո՜ւմ է, փախչո՜ւմ...
Ապրելո՜ւ ապրիլ, Արտամէտի մէջ
Թերթ-թերթ լալի՜ս է ծաղկած խնձորենին.
Ետեւից գցած հինգ որբուկներին՝
Քայլում է տատըս գաղթի երթի մէջ:
Անջուր ճամբէքին ու Երեւանում
Սայլը մեռել է անվերջ ժողովում.
Ապրելո՜ւ ապրիլ, ինչո՞ւ է մեռնում
Գարնան սպասող մի ողջ ժողովուրդ.
Գարնան օրերին, օրը ցերեկով,
Աշխարհին ի տես, աչքի տակ աստծու.
Ո՜վ արդարութի՛ւն, ես թքել եմ քո...
Բայց կանգնի՛ր, կանգնի՛ր, կարկամիր լեզու,

Ո՛չ, ես չե՛մ ծնուել անէծքի համար,
Ես միշտ բարեկամ խօսքի եմ սովոր.
Ես մանուկ օրից հաւատով, սիրով
Զնգուն երգել եմ «Ինտերնասիոնալ»...
Եւ մի՞թէ հիմա ես էլ յիրաւի
Շուրթերըս պիտի անէծքով պղծեմ,
Արաքսից այն կողմ կանգնած հովիւին
Սեւ ատելութեամբ հայեացքըս գցեմ,
Թողնեմ որ հտպիտ մի ենիչէրի
Տասնըհինգ թըւին բարձրացրած սրով
Ինձ նոյնպէս յաղթի՝ թունաւորելով
Ոխով, նզովքով, մոլուցքով վայրի.
Եւ ես կորցըրած լոյսը իմ հոգու՝
Մոլեգնած կոչեմ մահ ու վրէժի,-
Էլ ինչի՞ համար յանուն այդ լոյսի
Մեր Շահումեանը գնաց մեռնելու.
Էլ ինչո՞ւ աչքը կարմիր դրօշին՝
Հանգչող Տէրեանը շշնջաց «յարեաւ»,-
Ուրեմն ինչպէ՞ս հեղեղներն արեան
Թողնել որ ծածկի՞ մոռացման փոշին.
Խլացնե՞լ սիրտը, որ էլ չլսուեն
Վրդով ձայները խորքերից յառնած,
Փակե՞լ աչքերը, չզգա՞լ, չընդվզե՞լ,
Մոռանալո՞ւ տալ, անգամ մոռանա՞լ.

Ո՛չ, ի՛մ ժողովուրդ, դու շատ ես տեսել,
Դու պիտի յիշե՛ս ապրելու համար...

Դու պիտի առնես վրէժըդ անհուն,
Պիտի խաղաղես հոգին քո խռով,
Բայց ոչ արեան դէմ կոչելով արիւն
Եւ մահի դիմաց մա՜հ սերմանելով,-
Ո՛չ, ի՛մ լուսաւոր, դու, որ այն պահին
Երբ ընկած էիր տմարդ հարուածից,
Երբ թւում էր թէ աչքերըդ մթին
Էլ չեն պարզելու թոյնից ու մաղձից,-
Քո մէջ ուժ գտար պայծառ նայելու
Մարդկա՛նց, ազգերի՛ն, զարթնող աշխարհի՛ն
Եւ խոցուած ձեռքով զինագըրուելու
Եղբայրութեան նոր գածափարներին,-
Դու, որ մեծերիդ մահը քո հոգում՝
Դեռ սուգերի մէջ՝ Չարենց ծնեցիր
Ու ողջակիզուող սիրտըդ նետեցիր
Կարմիր Գալիքի հրին բորբոքուն,-
Որ այդ բոցերում զտուա՛ծ, նորոգուա՛ծ
Նորի՛ց ժայթքեցիր Եղեգան փողից,-

Ոչ, ուրի՛շ է քո հատուցման ուղին,
Քեզ կեանքի ուրի՜շ ճամբայ է տրուած...

Դու պիտի վրէժ առնես ապրելո՛վ,
Ապրելով յամա՛ռ, հազարապատի՛կ,
Աւերումի դէմ՝ քո ստեղծելո՛վ,
Աւեր Վանի դէմ՝ քո Երեւանով,
Աքսորների դէմ՝ խուլ անապատից
Նորից տուն դարձող քո քարաւանո՛վ,-
Դու պիտի ապրես այսպէ՛ս, սրանով:

Շէնիկի հանդում մորթուած որբի տեղ՝
Աշնակցի հարսի տասնըչորս որդո՛վ,
Մշոյ դաշտի մէջ սեւցած խոփի տեղ՝
Քո տրակտորո՜վ, քո ծուփ-ծուփ արտո՜վ,
Մարութայ սարի մարած բոցի տեղ՝
Եօթն աշխա՜րհ ծնող՝ քո եօթ կայանով.
Տաթեւի կուրցած Դպրանոցի տեղ՝
Բիւր ակնո՛վ նայող քո Բիւրականով:
Հայոց արցունքաչ «Կռունկի՜» տեղակ,
Սարէսար փռուած սեւ-սուգի տեղակ՝
Յախո՛ւռն, կենսայո՛րդ, սիրտը թո՜ւնդ հանող,
Հանճարիդ լոյսը աշխարհի՜ն տանող
Քո սէգ Սարեանով,
Խաչատըրեանով,-
Դու պիտի ապրես այսպէ՛ս, սրանո՛վ:


Սիլվա  Կապուտիկեան

*****






Ախր ես ինչպէ՞ս վեր կենամ գնամ,
Ախր ես ինչպէ՞ս ուրիշ տեղ մնամ:

Ախր ուրիշ տեղ հայրէններ չկան,
Ախր ուրիշ տեղ հոռովել չկայ,
Ախր ուրիշ տեղ սեփական մոխրում
Սեփական հոգին խորովել չկայ.
Ախր ուրիշ տեղ
Սեփական բախտից խռովել չկայ:

Ախր ես ինչպէ՞ս վեր կենամ գնամ,
Ախր ես ինչպէ՞ս ուրիշ տեղ մնամ:

Ախր ուրիշ տեղ
Հողի մէջ այսքան օրհնութիւն չկայ,
Այսքան վաստակած յոգնութիւն չկայ,
Ախր ուրիշ տեղ ձիւնի մէջ՝ արեւ
Եւ արեւի մէջ այսքան ձիւն չկայ:
Ախր ուրիշ տեղ տեղահան եղած,
Եկած՝ ուսերով Արագած սարի
Ուսերին յենուած Սասնայ սարի
Ախր ուրիշ տեղ
Ամէն մի քարից, առուից, ակօսից
Իմ աչքերով իմ աչքերին նայող
Մանկութիւն չկայ...

Ախր ես ինչպէ՞ս վեր կենամ գնամ,
Ախր ես ինչպէ՞ս ուրիշ տեղ մնամ,
Ախր ես ինչպէ՞ս ապրեմ առանց ինձ:


Հանօ  Սահեան

ՌԵՔՎԻԷՄ




(Հատուածներ)




Ա


Ես եկել էի, որ այստեղ լռեմ,
Ես եկել էի, որ չոքեմ ծունկի,
Քարանամ այստեղ առանց արցունքի,
Յետոյ իմ փոքրիկ հողը հեռանամ,
Գլուխըս դնեմ նրա քարերին
     Ու թէ լամ՝ այնտեղ,
     Մորմոքամ այնտեղ...
Եւ սակայն ինքս էլ չիմացայ՝ ինչպէս
Շուրթերըս դիպան աղի տաք համին...

     Ա՜խ, ոսկորները...
     Տէր-Զօրի քամին
Մանկան ոստորից սրինգ էր սարքել
Եւ արշալոյսի խաղաղութեան մէջ
Սուլում էր մահուան անմահ նուագներ:
     Սրինգն էր սուլում
Ու տեսիլներ էր կախում լազուրում:
Պատառոտւում էր պատանքն աւազի,
Աւազի տակից ելնում էր, ծփում
Մի խարտեաշ մանկան գանգուր մի ալիք...

-Ա՜խ, գնանք, որդի,
Քէլք արս, ո՜ւշ է...
-Մէրիկ, ա՜խ, մէրիկ,
Ոտի՜կս է ցաւում,
Այս ճամբան՝ աւազ,
Այս ճամբան փուշ է,
Ու ծարաւ եմ ես,
Ծարաւ եմ,
Ծարա՜ւ...

Տէր-Զօրի քամին
Մանկան ոսկորից սրինգ էր սարքել
Եւ նըւագում էր ծարաւի, մահուան
     Անմահ նուագներ:

Ես եկել էի, որ այստեղ լռեմ,
Ես եկել էի, որ չոքեմ ծունկի,
Քարանամ այստեղ առանց արցունքի,
     Բայց ագռաւները...
Ի՞նչ ունեն արդեօք սեւ ագռաւները
Չոր ու ամայի այս անապատում,
Որ գալիս, լոյսը սեւով են պատում,

Ճախրում են, ճչում, կռնչում են չոր,
Կտուցով քանդում աւազը տոչոր,
Բախւում են իրար, թեւին են տալիս,
Ասես, թէ որս են խլում իրարից...

     Ու ես յիշեցի.
Երկար են ապրում ագռաւներն այս սեւ
Ու հեռուից կրկին այստեղ են հասել,
Որ կերակրուեն վաղեմի յուշով,
Որ մանկան մաքուր աչուկներ հանեն,
     Սրտեր ծուատեն
     Ու խրախճանան...
     Ագռաւներ, սակայն,
     Ի զուր էք եկել,
Նրանք վաղուց են մոխրացել այստեղ,
Վաղուց են դարձել փոշի ու աճիւն,
Եւ ձեր թեւերը զուր են շառաչում
     Այս դեղին, այս սեւ
     Աւազի վրայ՝
Այս անծայրածիր գերեզմանոցի...



Բ



Աշխարհում՝ անթիւ գերեզմանոցներ,
Անթիւ շիրիմներ, հողագունտն ի վար...
Եւ սակայն շիրիմն իմ ժողովուրդի,
Իմ մի բուռ, փոքրիկ իմ ժողովուրդի
     Ամենամեծն է
     Աշխարհում արար...

     Տէր-Զօրի քամին
Մանկան ոսկորից սրինգ էր սարքել
Եւ արշալոյսի խաղաղութեան մէջ
Սուլում էր մահուան անմահ նուագներ:

     Սուլում էր, յուշում,
     Որ աւազի տակ
     Մի կարմիր-կանաչ
     Ու մի կապուտակ
     Երազ կայ թաղուած...
     Եւ անապատը,
     Որ հսկայ ու փակ
Մեռեալի կոպ էր թւում իմ աչքին,
     Շարժւում էր ասես,
     Ու այն կապուտակ,
     Այն կարմիր-կանաչ
     Երազն էր ցոլում...
...Գիւղի բարտին էր կատարն օրօրում,
Ու լոյսերի մէջ արեւագալի
Զիլ զրնգում էր օրհներգը կալի:
Արեգակի մէջ ու մղեղի մէջ
Որոճում էին եզներն սպիտակ,
Եւ մանուկների ատամների տակ
     Համ էր ցորենի,
     Համ էր արեւի
     Ու համ էր կաթի...
Տաք մղեղի մէջ ու արեգակի
Հարս ու աղջիկներն օրօրւում էին
Ու ցորեն էին էրնում մաղերով,
Աշխարհի վրայ ասես շաղելով
     Սէր ու բարութիւն:
Յետոյ գիշերը՝ սօսափիւնի մէջ,
Աստղալոյսի մէջ ու անհունի մէջ
Կաւէ կտուրներն անրջում էին,
Եւ յոգնած, փակուած կոպերի տակով
     Լուռ շրջում էին
     Երազանքները:
Յոյսերի ոսկէ աստղերով առլի:

     Շէկ անապատը
Դեղին ու հսկայ կոպ է մեռեալի,
Որ իր տակ յաւէտ ու անդարձօրէն
Թաղել է արեւ ու լոյսի ցորեն,
Թաղել տերեւի թրթիռ ու սօսափ,
Ողկոյզի շնորհ, ջրերի հոսանք,
Հողի բուրումներ, մրգի բարութիւն,
Մեղուի տաք տքնանք ու համբերութիւն,
Արարչութիւնն է թաղել մայր հողի
Եւ արարողի երազն է թաղել:

Սուլում էր քամին ու երգում ահեղ,
     Որ աւազի տակ
Թաղուած են աստղեր ու մարգարէններ...

Եւ աւազները շարժւում են ասես,
Եւ աւազներից ելնում է ահա
Մի ասպետական կորովի հասակ,
Հեթանոսօրէն գեղեցիկ մի այր
Ու շշնջում է լուսէ բարբառով.
-Ես կարող էի դարիս ճակատը
Բանաստեղծութեան աստղերով զուգել,
Բայց իմ ճակատը փշրեցին քարով...

Սուլում էր քամին ու երգում ահեղ,
Որ աւազի տակ թաղուած են երգեր
     Ու մարգարէններ...

Եւ աւազները շարժւում են ասես,
Եւ աւազներից ելնում է ահա
Մի սքեմաւոր, սեւաւոր մի այր:
Սեւ թեւերի պէս սքեմը բացած,
Սաւառնում է նա իբրեւ սեւ մի տենդ,
Սաւառնում է իբրեւ ոգու ցաւը խենթ,
Սաւառնում, յածում, յետոյ թեւաբեկ
Ծունկի է իջնում նա անապատին,
     Ծունկի է իջնում
     Իբրեւ խելագար,
     Սեւասուն սամում...
Աւազ է առնում նա անապատից
Մոխիր առնում նա անապատից
     Ու ծամում,
     Ծամում...
     Եւ յետոյ
     Յանկարծ
Մոխիրից սեւացած նրա շուրթերին
Թառում են, դողում լոյսերը վերին,
     Եւ սկսւում է
     Մի սուրբ պատարագ...

     Հողմեր են սուլել
     Սլացել են վայրագ,
     Չուել են տարիք
Եւ աւազներ են չուել տարագիր,
Բայց անապատում ալիքւում է դեռ
     Զնգացող ցաւը,
     Զնգացող ծուխը,
     Զնգացոբղ բոցը
     Այդ պատարգի...

Եւ պատարագի ալիքի միջով
Դեռ քայլ են անում մի խարտեաշ մանուկ
     Ու ցամքած մի մայր...
     -Ա՜խ, գնանք, որդի,
     Քէլք արա, ո ՜ւշ է...
     -Մէրիկ, ա՜խ, մէրիկ,

     Ոտի՜կս է ցաւում,
     Այս ճամբան՝ աւազ,
     Այս ճամբան փուշ է,
     Ու ծարաւ եմ ես,
     Ծարաւ եմ,
     Ծարա՜ւ...

Ակնայ ջրերը, ախ, արար-վարար,
Ակնայ ջրերը կապուտաչ էին,
Ակնայ ջրերը քարափներն ի վար
Զրնգոց էին ու կարկաչ էին,
     Ակնայ ջրերը
     Աստղերի անյայտ
     Ակունքից գալիս
     Ու լալիս էին
     Ծիծաղից լալիս...
Արեւն ընկնում էր ակնաղբիւրի մէջ
Ու սառնութիւնից սարսռում, դողում,
     Իսկոյն ճաքում էր,
Ակնայ ջրերի պաղպաջիւնը ջինջ
Շուրթերիդ վրայ աստղային կում էր...

Երկրի անձրեւը, ախ, արար-վարար
     Ու կապուտաչ էր,
Երկրի անձրեւը քարափներն ի վար
Շաչ ու շառաչ էր,
Երկրի անձրեւը երակ-երակ էր,
Երկրի անձրեւը յորդ էր, հեղեղ էր,
Եւ ահեղ կիրճը նրա դէմ նեղ էր,
Գետը ուռճում էր տեղատարափից
     Եւ յովազի պէս
     Վեր էր մագլցում
     Ժայռ ու քարափից:

Տէր, այդ անձրեւից մի երակ տայիր,
     Գէթ մի շիթ տայիր,
Խարտեաշ մանկիկը ընկել աւազին,
     Հեւում է, նայիր,
     Հեւում է, լռում է
     Ու մարմարում է...
     Բայց դու՝ խուլ,
     Դու՝ կոյր,
     Դու՝ այս աշխարհի
     Խիղճը անմաքուր,
Մայրը քեզանից չի հայցում ոչինչ,
Լոկ վեր է յղում սայրասուր մի ճիչ,
     Յետոյ երգում է,
     Երգում ծիծաղով,
     Ցնորուած երգում,
Որ կախօրրան է պարտէզում կապել
Ու վրան վարդի թերթեր է թափել,
Սոխակին կանչել, ասել է. «Առի
Ու քունը հսկիր իմ մինուճարի...»

Սակայն սոխակի թեւը չէ, օ, ոչ,
     Աւազի թեւն է
     Իջնում զաւակին,
     Ագռաւի սեւն է
     Իջնում զաւակին...


Դ

 
     Արեւը ելել,
Իմ գլխի վրայ կանգնել հսկումի
Եւ ինձ ձուլել էր իմ ստուերի հետ:
Անապատային շիկացած մի տենդ
Իմ ներբանների մաշկը այրելով,
     Հասնում ճակատիս
Ու բոցկլտում էր ճակատիս վրայ:

Ինձ քամի էր պէտք, ու քամի չկար:
Ես ուզում էի քայլել աւազով,
Բայց ձայներ էին խճըճւում ոտքիս,
Եւ հառաչանքի թէժ բոցերն էին
     Կտրում էի ճամբան:

Ջուր էր աղերսում անապատը շէկ,
Եւ անապատի ալիքները շէկ
Մարող մարմըրող մանուկների պէս
     «Ջո՜ւր» էին ճչում...
Ես ուզում էի շշնջալ նրանց.
     -Ելէ՛ք, մանուկներ,
Ես ջուր կը բերեմ ձեզ Արագածից,
Մեր աղբիւրների սառնորակ լացից
     Ալիք կը բերեմ,
Որ դնեմ այրուող ձեր ճակատներին,
     Հովեր կը բերեմ,
     Զովեր կը բերեմ,
     Սօսափ կը բերեմ,
     Զով ամպ կը բերեմ,
     Որ ձեզ պարուրեմ...

Ես ուզում էի այդպէս շշընջալ,
Եւ սակայն ձայնըս ելնում, դիպչում էր
Անապատի պէս իմ չոր հագագին
     Ու խլանում էր,
     Մարում տխրագին:

Եւ անապատը հառաչում էր ձիգ.
     -Դա՛ր քսաներորդ,
Ես խարան էի քո խղճի վրայ,
Բայց այդ խարանից քո խիղճը չայրուեց
Եւ նոր, նորանոր սեւ խարաններից
     Քո դէմքը եղծուեց
     Ու ծաղկատարուեց...
Ծաղկատար դէմքով դու ինչպէ՞ս պիտի
Պտըտուես չքնաղ արեգակի շուրջ...

Եւ անապատը հառաչում էր ձիգ,
Եւ անապատի այդ հառաչանքներում
Ասես մահացած մարգարէնների
     Բողոքն էր զանգում.
     -Դա՛ր քսաներորդ,

Դարեր ու դարեր մենք սէր նիւթեցինք,
Բջիջ առ բջիջ քամեցինք բարին,
Մեր մի բուռ սրտով մենք փոթորկեցինք
     Ու փոթորկումի
Մեր մաքրութիւնը տըւինք աշխարհին.
     Մենք խարոյկ ելանք,
     Ողջակիզուեցինք,
     Դարձանք լոյս ու հուր,
     Կայծակների պէս
     Մենք փշրուեցինք,
Որ քեզ պարգեւենք երկինք մի մաքուր
Եւ հայեացքիդ դէմ կախենք յարութեան

     Առասպելները
     Հիասքանչ ու մեծ...
Դու ի՞նչ արեցիր սէրը մեր նիւթած,
     Մեր նիւթած բարին.
Ինչպէ՞ս կարեցար Տէր-Զօր արարել,
Ինչպէ՞ս կարեցար այս քուրան վառել,
Ինչպէ՞ս կարեցար սեւ խրախճանքի
     Կանչել դու չարին...

Եւ հառաչում էր անապատը ձիգ.
-Տէ՜ր, քիչ էր կարծես ինձ վերուստ տրուած
     Բախտն ամայութեան,
     Յաւերժ ամլութեան,
     Յաւերժ համրութեան
     Այս բախտը տխուր,
Որ բերիր յետոյ իմ մէջ թաղեցիր
Ողջակիզութեան փոթորիկն այս խութ
Եւ տըւայտանքը այս խութ ձայների...
     -Ա՜խ, գնանք, որդի,
     Քէլք արա, ո՜ւշ է...
     -Մէրիկ, ա՜խ, մէրիկ,
     Ոտիկս է ցաւում,
     Այս ճամբան՝ աւազ,
     Այս ճամբան փուշ է,
     Ու ծարաւ եմ ես,
     Ծարաւ եմ,
     Ծարա՜ւ...


Ե


     Յետոյ գիշեր էր:
     Դեռ լուսին չկար:
     Ագռաւներն ասես
Իրենց թեւերի սեւի սեւն էին
Քամել ու փռել այդ անապատին:
Դեռ շրջում էի ես դառնապատիր
     Աւազների մէջ
Ու մաքուր էի որպէս առաքեալ:
Այս անապատի բոցը ինձ զտել,
Աւազէ այրող հողմը մկրտել,
Եւ արցունքներս մաքրել էին ինձ...
Ես մաքուր էի, զուտ էի ու ջինջ
     Որպէս առաքեալ...

Հեռուից նայողին կարող էր թուալ,
Թէ անապատի թանձրութեան վրայ
Շրջում է այրուող, մերկացած մի սիրտ,
Կամ առկայծում է թափառիկ մի հուր...

Քամին դեռ մանկան ոսկորը առած,
     Սուլում է տխուր,
Ու սեւ էր, սեւ էր, սեւ էր ամէն ինչ...

     Ու միայն տեղ-տեղ
Մահացող մանկան աչքերի նման
Ֆոսֆորափայլն էր շողում տենդագին,
     Ֆոսֆորի փայլը,
     Ոսկորի փայլը,
     Այդ ահաւորը,
     Այդ սարսռագին
     Ամեհի ցուրտը...
Անապատներում գիշերը ցուրտ է:
Եւ ցերեկային շոգ տենդից յետոյ
     Ես ոտից գլուխ
     Սարսռում էի...
-Ո՞ւր էք ագռաւներ, ո՞ւր էք հեռացել,
Եկէք, ֆոսֆորի այս փայլը կտցէք
     Ու տարէք, գցէք
     Աշխարհի սրտին
     Ու խղճի վրայ:

     Սեւ էր գիշերը...
     Ու սեւ գիշերը
Ֆոսֆորափայլի մոմերը ձեռքին
Հսկում էր մահուան այդ մեծ եզերքին:
     Բայց մոմերն ի՞նչ են,
     Ոչ, մոմեր պէտք չեն,
Ես Արարատի ճակատից պոկած
Կայծակ կը բերեմ, շանթեր հրեղէն,
Նրանց արմատը այստեղ կը խրեմ,
Որ ծառերն աճեն շանթ ու կայծակի
Ու նման ոսկէ արեւածագի
Նահատակներիս վրայ շողշողան...

Յետոյ գիշերը կանգնել էի ես
Եփրատի դաժան կամուրջի վրայ:

     Լուսինը ելաւ:
Անապատային կարմիր մի լուսին:

Կարմիր լուսնի տակ
Եփրատը կարմիր ցոլանք էր տալիս,
     Ու թւում էր ինձ,
     Թէ երակն է նա,
     Բացուած երակն է
     Հայոց աշխարհիս:

     Կանգնել էի ես:
Սպիտակ հագած մի բարակ աղջիկ
Եփրատի դաժան կամուրջի վրայ
Եւ լուսնկայի անուրջի վրայ
     «Սուրբ-սուրբ» էր երգում:
     «Սուրբ-սուրբ»ը՝ սարսուռ
     «Սուրբ-սուրբ»ը՝ ոգի,
     «Սուրբ-սուրբ»ը՝ լոյսը
     Անմահ մորմոքի,
     «Սուրբ-սուրբ»ը՝ կարօտ
     Ու վերին թախիծ,
     «Սուրբ-սուրբ»ը՝ հիւսուած
Կիրակնալոյսից ու մթնշաղից,
     Հիւսուած արցունքից
     Ու խնկաբոյրից,
     Պոկուած դեղձենուց,
     Լերան աղբիւրից,
Պոկուած մայր հողի բացուած երակից,
Զոհասեղանի կապոյտ կրակից,
Մեր անդունդների խորացումներից,
Մեր կատարների ցոլացումներից...

     «Սուրբ-սուրբ» էր երգում:
Լսում էր, լսում Եփրատը լռած
Ու յետոյ ասես ինչ-որ բան յիշում
Ու հայերէն էր Եփրատը խշշում:
     «Սուրբ-սուրբ» էր երգում...
     Ու տիեզերքում
     Լռութիւն էր խոր:
     Ու «Սուրբ-սուրբ»ի մէջ
Իմ հայրենիքն էր ցոլում հեռաւոր:

     Լեռները կապոյտ
Ու թանձր կապոյտ ալիքներ տալով,
Ծփում են, ծփում ու չեն քարանում,
Տիեզերական զրնգուն ու զով
Մի լռութիւն է այդ վեհարանում:

Արարատ լեռը անհունին թիկնել,
Ցոլքեր է նետում ձեան ու սառոյցի,
Կատարի ամպը արեւից շիկնել
Ու բաշ է դարձել քնած առիւծի:
     Իսկ այնտեղ՝ ցածում,
     Ապրիլ է նորից...
     Ձիւնահալքը լացել,
     Խենթացել,
     Անցել,
Հետքից թողել է
Հետքից թողել է փրփուոր ծաղկի...

Ցոլանքների մէջ արեւածագի
     Մեղուի ու ծաղկի
Ներդաշնութիւնն է քաղցրօրէն զնգում,
Դաշտը ծայրէ ծայր այրւում է քնքուշ,
Դաշտը ծայրէ ծայր հեղեղ է ծաղկի,
     Հրդեհ է ծաղկի,
     Ծաղկի ծով է ծուփ,
     Ծաղկի զրնգոց...

Ապրիլը դաշտից առել կայծ ու բոց,
     Լեռներն է ելլել
     Ու լերներն ի վեր
Վառել մասրենու վայրենի թփեր,
Վառել կակաչներ ու հորոտ-մորոտ,
Զանգածաղկի ծիծաղն արեւոտ
Եւ հրաշքներ է վառել անանուն,
Իսհ յաւերժութեան կապոյտ սահմանում
     Վառել է ահա՝
     Յարութեան նման
     Հրեղէն ու բորբ
     Մի ցայգածաղիկ...

     Ա՜խ, իմ հայրենիք,
Անապատները նետեցին վրադ,
     Որ դու չծաղկես...
     Ու հիմա հեռուից,
     Այս անապատից
     Նայում եմ ես քեզ,
Ես քեզ նայում, իմ հին տառապանք,
Ես քեզ եմ նայում, դարաւոր իմ խաչ,
Եւ մահուան մթին այս անապատում
     Ես ծնկաչոք եմ...
     Քո ծաղկի առաջ...

     Լեռները կապո՛տ
Ու թանձր կապոյտ ալիքներ տալով,
Ծփում են, ծփում ու չեն քարանում...
Արեւածագի լոյսերով օծուած
Խաղաղութիւն է այդ վեհարանում...

     Այնտեղ՝
Յաւերժի կապոյտ սահմանում
Վառւում, ցոլում է ծաղիկը հրկէզ...
     Քո ցայգածաղկի
     Կերոնի առաջ
     Ծնկաչոք եմ ես...


Վահագն  Դաւթեան




Δευτέρα 18 Απριλίου 2011

ՏԷՐ - ԶՕՐ





Արար աշխարհում,
Որտե՜ղ էլ լինի
Թէ մի մարդ զոհուի-
Հզօր, թէ անկար,
Հանգիստ, թէ յանկարծ,-
Նրա շիրիմն ու շիրիմքարը կա՛յ...

Տէր-Զօրում ո՜չ մի յուշարձան չկայ,-
Եւ ոչ մի կոթո՛ղ
Եւ ոչ մի արձա՛ն,
Նոյնիսկ մի հատիկ... շիրիմքա՜ր չկայ...
Չկա՛յ,
Չի եղել-
Մի միլիոն շիրիմ ո՞վ պիտի փորէր,
Միլիոն շիրիմքար ո՞վ պիտի դնէր...
Քարոտ, քարաշատ Հայաստա՛նն անգամ
Քար չունէ՛ր այնքան
Նահատակներին մեր եղերական.-

Տէր-Զօրում ո՛չ մի յուշարձան չկայ.
Ի՛նչ հսկայ կոթող
Կամ ի՛նչ շիրիմքար կարող էր ծածկել
Անթի՜ւ,
Անհամա՜ր,
Անվերջ զոհերի այս գերեզմա՛նը.-
Տէր-Զօրը ի՛նքն է
Իր միակ կոթողն ու յուշարձանը.-
Հո՛ղն այս՝ արցունքից չոր աղո՜տ դարձած,
Աւազն այս կարմիր արեամբ լերդացա՜ծ,
Փուշն ու տատասկն այս՝
Վրէժի նման հողից դուրս ժայթքա՛ծ,
Այս պաղ աստղերը՝
Նահատակների աչքերն անհամար,
Եւ այս մահիկը՝
Հայերին մորթող կեռ եաթաղա՜նը...

Տէր-Զօրը ի՛նքն է
Իր կոթո՛ղն
Արձա՛նն ու յուշարձա՛նը:


Գէորգ  Էմին

ԱՆԼՌԵԼԻ ԶԱՆԳԱԿԸ








Անակնկալ կերպով, Քեմալ Աթաթիւրք խորհրդակցութեան կը հրաւիրէ իր նախարարները, առաւօտ մը մութնուլուսուն,, եւ անոնց առջեւ կ'արտասանէ հետեւեալ ճառը, զոր ես կ'ամփոփեմ.

-Ինչո՞ւ համար հայերը այսքան հայրենասէր են: Ինչո՞ւ համար՝ կ'ըսեմ ձեզի: Խռոված էի գիշերը եւ մտահոգ: Հայոց հայրենասիրութիւնը արտակարգ կը թուի ինծի. ինծի կը թուի աննախընթաց եւ անմարդկային: Չէ՛, կարելի չէ՛ սովորական բացատրութիւն մը տալ իրենց այդ զգացումին: Հայոց կրած վերջնական պարտութենէն ետք, պէտք է գտնուի ուրի՜շ պատճառ մը, որ դեռ զօրութիւնն ունի զգացում մը այս համեմատութեամբ մեծցնելու: Ո՞րն է այդ պատճառը: Պէտք է գիտնանք զայն եւ գործենք ըստ այնմ:

Խորհրդակցութիւնը կը կատարուի, կը տրուին որոշումներ, կ'արձանագրուին հրամաններ- ծածկագիր եւ պաշտօնական: Թէեւ թուրքերուն երկարատեւ պրպտումները ապարդիւն կը մնան, բայց հարցը կը յաջողի լուծել Տոթք. Զիպերման, Անգարայի բժշկական համալսարանի մարդակազմութեան դասախօսը:

Գերման փրոֆեսորը երբ կ'առաջնորդուի Չանքայա եւ դէմ առ դէմ կու գայ Քեմալի հետ, կ'ըսէ անոր.

-Հայոց հայրենասիրութեան պատճառը յաջողեցայ գտնել ես, ոչ թէ անոր համար որ ձեզմէ աւելի մտացի էի, այլ պարզապէս դիպուածը օգնեց ինծի:

Քեմալ Փաշա գոհունակութեամբ կը հրամցնէ թիկնաթոռ մը, կը քթթէ իր կանաչ աչքերը եւ ականջ կու տայ:

-Ժողովուրդի մը հայրենասիրական զգացումները ջնջելու համար,- կը շարունակէ փրոֆեսորը,- անհրաժեշտ է ջնջել ժողովուրդն իսկ: Այդ նպատակաւ է որ մենք ձեզի թելադրեցինք խմբական տեղահանութիւնը աւելցնել՝ տեղական ջարդերու ձեր հին մեթոտին վրայ: Բայց ժողովուրդ մը միայն ներկայ չէ, այլ նաեւ անցեալ: Միայն միս ու ոսկոր չէ, այլ նաեւ անշունչ իր: Այդ պատճառաւ է որ դուք քանդեցիք նաեւ անցեալը, որ կ'ապրէր անշունչ իրերուն մէջ, բնաջնջեցիք ձեռագիրն ու տպագիրը, ուժանակ դրիք Անիի աւերակներուն տակ եւ խաչքարով փողոց սալարկեցիք: Բայց ափսո՜ս, մոռցաք անհետացնել ու բնաջնջել առաւելապէս հիմնական բան մը, բան մը՝ որ հայ ժողովուրդին զգացումները իր մէջ կը խտացնէր առաւելագոյն չափով...
-Մոռցաք հայոց անթիւ զանգակները:

Եւ մինչ Քեմալ բողոքի շարժում մը կ'ընէր, միւսը յարեց.

-Բարեբախտաբար մենք կայինք: Բարեբախտաբար գերման զինարանները մետաղի պէտք ունեցան եւ դիմեցին ձեզի՝ իրենց զինակիցին: Այդ պատճառաւ է որ հաւաքեցինք հայոց բոլոր զանգակները: Կը յիշէք թերեւս թէ, այն ժամանակ, գնդապետի աստիճան ունէի եւ կը հսկէի փոխադրութեանց: Ի՜նչքան զանգակ հաւաքուեցաւ, տէ՛ր իմ: Կային որ պապերու պէս մէծ էին, ուրիշներ թոռնիկներու պէս փոքրիկ՝ իրենց արդարի ձայնով: Կային որ իրենց փէշերուն վրայ ունէին արձանագրութիւններ եւ զարդեր, կային որ մերկ էին: Կը յիշեմ նաեւ իրենց խլուած լեզուները: Այո՛, փրցուցինք իրենց լեզուները, զիրենք լռեցուցինք վերջնականպէս: Պիլեմետիկէն մինչեւ Էսկիշեհիր ուղեկցեցայ իրենց վակոններուն, եւ շոգեկառքը գիծէ դուրս ելաւ երկու անգամ: Կարծէք չէին ուզեր երթալ զանգակները Հայոց Աշխարհէն, անոնք, որոնք եկած էին Վասպուրականէն եւ Մշոյ դաշտէն, Ակնայ գաւառէն եւ Տաւրոսէն, անոնք, որոնք եկած էին լեռնային գիւղակներէն կամ բերրի այգեստաններէն: Զանգակները կը մերժէին երթալ, քաջ գիտնալով թէ իրենց մեկնումով պիտի լռէր վերջին ձայնը հայուն: Բայց գացին եւ ձուլուեցան:

-Ձեզ մտիկ կ'ընեմ,- ըսաւ պարզապէս Աթաթիւրք:

-Բայց մարդ էակին արարքներէն եւ ոչ մէկը կատարեալ է: Ինչ որ մարդկային է, անկատար է եւ թերի: Այդ իսկ պատճառաւ դուք չկրցաք բնաջնջել ամէն ինչ եւ հոս մնաց զանգակ մը, վերջինը:
Հայոց այդ վերջին զանգակն է որ կը հնչէ անվերջ եւ ձայն կու տայ իրեններուն, անոնց, որոնց ցրուած են հորիզոնէ հորիզոն, աշխարհէ աշխարհ, ծովէ ծով: Կ'ըսեն թէ աւերակ եկեղեցիի մը նկուղին մէջ մնացած զանգակ մըն է ան, շատ հին եւ տեսքով անշահ: Բայց ան կը ղօղանջէ անդադար: Իր ճի՛շդ մօտը գտնուող թուրքերը բա՜ն մը չեն լսէր, բայց երկրագունտիս ամենէն հեռաւոր անկիւնները ինկած հայոցմէ ոմանք՝ իրենց զանգակը կը լսեն արտակարգ յստակութեամբ: Սփիւռքի մէջ կան նաեւ հայեր, որ անգիտակ են: Անոնք իրենց ձեռքը կը դնեն իրենց կուրծքին վրայ եւ կ'ըսեն. «Սիրտս խօսեցաւ...»: Անոնք չեն գիտեր թէ հեռաւոր հողին ընդերքէն եկող ձայնն է, որ լեզու ելած է...:
Եւ այս զանգակը միշտ կը հնչէ, ան ամէ՛ն օր, ան ամէ՛ն ժամ եւ անդադար կը հնչէ՜...:



Շահան  Շահնուր  

ՀԱՅԵՐԸ







Տարագիրներ են նրանք, նրանք բեկոր են չնչին՝
Ոսոխներից հալածուած քաջակորով մի ազգի,
Եւ զաւակներն են զրկուած՝ հայրենիքի իրենց հին,
Որ ողջակէզն է դարձել անօրինակ սխրանքի:
Նրանք վտիտ, դալկահար, հեռու իրենց աշխարհից,
Օտար խուղի յարկի տակ խմում ու երգ են ասում,
Կծկւում են, կարկամում նրանց սրտերը ցաւից,
Եւ նրանց երգը՝ աղի արցունքի պէս է հոսում:

Եւ խմում են, եւ խմում, որ հարբելով մոռանան
Իրենց անցեալն արիւնոտ, ճակատագիրն անիծուած...
Մոռացութիւն է բերում գինին թէկուզ մի վայրկեան,
Եւ ցաւերն են մեղմանում կրծքերի տակ ծուատուած:
Գլուխներն են մթագնում, մթագնում է ամէն ինչ,
Հայրենիքի տառապած կերպարանքն է չքանում.
Եւ չի հասնում օգնութեան ու աղերսի ոչ մի ճիչ
Զաւակներին իր հարբած... Եւ մշուշն է խտանում:

Ինչպէս նախիրը քաղցած գազանների վոհմակից՝
Նրանք փախել են, ցրուել աշխարհներում հեռաւոր,
Եւ սպառնում է նրանց՝ շառաչիւնով զայրագին
Բնաջնջել հիմնովին ոսոխի թուրն ահաւոր:
Սեւ անապատ են դարձել նրանց հողը հոգեթով,
Հայրենի տունը նրանց հրդեհել են ու քանդել,
Եւ թափառում են նրանք երկրէ-երկիր, ծովէ-ծով,
Միայն պանդոկն է բացում իր դռները նրանց դէմ:

Նրանք խմում են... Եւ նրանց մոլեգին երգն է ծորում,
Արիւնաքամ են լինում նրանց սրտերը կարծես,
Խեղդում է վիշտը նրանց, վրէժի հուրն է այրում,
Եւ հոսում են անդադար արտասուքներն աղեկէզ,
Նրանց սրտերը ցասման կրակներով են լցուած,
Այտերն ի վար արցունքի այրող շիթեր են կաթում,
Որոտի պէս է թնդում զայրագին երգը նրանց,
Եւ աչքերում վրէժի կայծակներ են բոցկլտում:

Եւ փոթորիկը ձմրան՝ նրանց երգը կրկնելով
Մոլեգնում է ու ոռնում, մռնչում է կատաղի,
Եւ այդ երգը խռոված իր թեւերին տանելով,
Տարածում է, հասցնում բոլոր ծագերն աշխարհի:
Չարագուշակ երկինքը աւելի է մթագնում,
Սաստկանում է գիշերուայ սառնամանիքն աւելի,
Երգի որոտն աւելի, աւելի՛ է մոլեգնում,
Աւելի՜ է բարձրանում փոթորիկի ձայնն ամեհի:

Եւ խմում են ու երգում... Բեկորները այն չնչին
Ոսոխներից հալածուած քաջակորով մի ազգի,
Զաւակները այն զրկուած՝ հայրենիքի իրենց հին,
Որ ողջակէզն է դարձել անօրինակ սխրանքի:
Ոտաբոպիկ, վշտաբեկ, պատառոտուած շորերով,
Հայրենիքից անջատուած, նրանք գինի են խմում,
Եւ ձգտելով մոռանալ տանջանքները բիւրաւոր:
Նրանք այնպէս են երգում, որ կարծես լա՛ց են լինում:



Պէյօ  Եավորով
(Պուլկարացի մեծանուն բանաստեղծ)

թարգմ. Համօ  Սահեան

Κυριακή 17 Απριλίου 2011

ՎԱՀԱԳՆ



Ո՜վ Աստուածն իմ հայրերուս,
Կը մօտենամ ահա բագնիդ, եւ ինձ հետ
Իր պախուրցէն քաշելով
Կը բերեմ ցուլ մ' հովիտներէն Տարօնի:
Տե՛ս, պարարտ է զոհս իմին.
Երբուծին մէջ կաթնաթոյր
Հողին ամբողջ կեանքը կայ.
Պարանոցն իր մըսուրն ի՜նչ է չի՛ գիտեր.
Ան սընած է արօտներուն մէջ ազատ,
Ու ակռաներն իր լուացուած են միայն
Հացեաց Դրախտի աղբիւրին մէջ նուիրական:
Երբ կը հեւայ իր հըզօր շունչն առջեւէդ
Կը վանէ հողն ու աւազները գետնէն,
Եւ կու գայ սեւ ռունգերէն հոտը ամբողջ
Դաշտային թաց կանանչին:
Տե՛ս, զոհս իմին գեղեցիկ է եւ վըսեմ.
Գըլուխն վըրայ կոր եղջիւրները խարտեաշ
Փառքի պսակն իր կ'ըլլան.
Կը բորբոքին աչքերուն մէջ ամեհի
Հըզօրութեան սեւ խունկեր.
Եւ թաւամազ իր ագին
Իբրեւ լորտու կողերուն շուրջն յարասող
Գոռեխներէն անբի՜ծ, մարմինը սո՜ւրբ կը պահէ:


Ո՜վ դու Վահագն, աստուածահա՛յր զօրութեան,
Ո՜վ Տիգրանի սերմին մէջ
Դու մարդացած Արեգակ,
Լուա՛ հոգիս, ճառագայթով մը օծէ
Շըրթունքներս այս, զի աւասիկ կ' համբուրեմ
Բագինըդ սուրբ եւ առած մուրճը ահեղ
Սպասարկու յաղթ բազուկով կը ջարդեմ
Ցուլիս ճակատն եւ իր արիւնն յորդավէժ
Կը նուիրեմ ծունկերուդ:
...Արդէն ահա կը մըխայ
Նուիրական խարոյկն առջեւդ ճարճատուն.
Կը շրջի բոցն ոստերուն մէջ ձիթենւոյ,
Եւ գիերուն հալած խեժէն արբեցած
Կ'ոստնու ուղիղ, եւ կ'երգէ
Վերափոխումն իրերուն ջինջ հոգիին:
Ա՛ռ.- արիւնոտ ասոնք կողերն են զոհիս.
Ցըռուկն է այս, ասոնք ճարպոտ զիստերն են,
Ահա՜ ըղեղն որ ուղղեց բնա՛զդն ու շընչեց
Եղջիւրներուն խեռութիւն,
Ահա ջերմ սիրտն, որ տակաւին կը սըրսփայ,
Եւ իր լեղին զոր ազդրին վրայ կը դընեմ
Յոյսով մ' որ ան պիտ' տոչորի ամբողջ.- ա՛ռ:-
Եւ բոցն որ արդ նետած պսակն իր ծուխի
Վըճիտօրէն կը բարձրանայ, կը տանի
Ցուլը ճենճեր առ ճենճեր
Վերն, ապարանքըդ երկնային խընկելու.
Ո՜վ դու Հըզօր, ընդունէ
Նուէրներս իմ, զոր մաքրափայլ սափորով
Կըրակին վրայ կը հեղում:
Ահա գինին, պինչերըդ բա՛ց ու շընչէ
Քաղցրաբոյր հոտն, եւ հաշտուէ
Աստուածային գինովութեամբ մը զուարթ
Այսօրուան քու ժող'վուրդիդ հետ կրօնափոխ:
Ահա հոման.- առջեւըդ զայն կը թափեմ
Մաքո՜ւր, անո՜ւշ եւ առա՜տ,
Ինչպէս թափեց ծառն իր կուրծքէն վիրաւոր
Իմ եօթն անգամ լուացուած
Թակոյկներուս մէջ շքեղ,
Զայն ընդունէ, համարէ
Ինչպէս արիւնն երեխայի մը՝ անմեղ,
Ինչպէս քըրտինքն հըղիներու՝ թանկագին:


Ո՜վ վեհ, գո՞հ ես, տուի քեզ ի՜նչ որ կար
Խըրճիթիս մէջ եւ հոգիիս, քեզ տուի
Թշնամին ի՜նչ որ մոռցած էր այս օրուան
Այրիացած Աշտիշատիդ մէջ ամայ:
Արդ մեր տոհմին իբրեւ վերջին Վահունի
Բագնիդ առջեւ ծունկի կու գամ երկիւղած
Կը համբուրեմ հողն ուր քու
Հոգիէդ մաս մ' արմատ կու տայ շոճերուն,
Եւ վերցուցած քեզի՜, քեզի՜ կարկառուն
Սա սոթտուած թեւերս, որոնց արմուկէն
Ցուլին արիւնը տակաւին կը կաթի,
Ո՜վ դու Վահագն, ո՜վ աստուած իմ հայրերուս
Կ'աղօթե՜մ ես... կ'աղօթե՜մ...


Ուժի՜ն համար, կրօնքի՜ն համար բազուկիդ,
Որով դու օր մը պատռեցիր բերաներ
Վիշապներու, երկընքին մէջ սըփռեցիր
Զերդ արեւու հունտեր, աստղերն Յարդգողին.
Ուժի՜ն համար, որ թըռիչն է եւ հոգին
Արարչութեան անվախճան,
Որուն անհուն համբոյրին տակ կը ծընի
Աշխարհներէն մաս մը ծաղիկ, մաս մը բոց,
Կ'ապրի սկըզբունքն Անմահութեան հիւլին մէջ
Եւ ըղեղին եւ կամքին,
Որուն հըզօր մատին տակ
Կը ճեղքուին սերմերն, աւիշն երգելով
Կաղիններուն մինչեւ գագաթը կ'ելլէ.
Ուժի՜ն համար, որ կը լեցնէ ստինքներ,
Կ'օրօրէ մեր օրանն ու մեզ, մահէն վերջ,
Մինչեւ աստղերը կը տանի ու մինչեւ
Երկրորդ կեանքի մ' արարչագործ պատճառին,
Որ կը կանգնէ Ազգ մ' ինչպէս խումբ մ' առիւծի,
Բազուկդ անոր բազուկին մէջ կ' հեղու,
Եւ զերդ հրեղէն վարազահաւ իր լուսեղ
Թռիչներուն անփոփման տակ կ' թըխսէ
Մեր մայրերուն ծոցին մէջ
Դիւցազուննե՜ր, հանճարնե՜ր,
Այդ սուրբ Ուժին համար կ'ըսեմ, որուն դու
Իմացական աղբերակն ես յորդահոս,
Ո՜վ դու Վահագն, ահա քեզի կարկառած
Բազուկներս իմ արիւնոտ
Կ'աղօթե՜մ ես... կ'աղօթե՜մ...


Դանիէլ  Վարուժան

Παρασκευή 15 Απριλίου 2011

ՎԱՀԱԳՆԻ ԾՆՈՒՆԴԸ


Երկնեց երկին եւ երկիր.
Երկնեց եւ ծով ծիրանի,
Եւ եղեգնիկը կարմիր
Երկնեց ծովում ծիրանի:

Ծուխ է դուրս գալիս եղեգան փողից,
Բոց է դուրս գալիս եղեգան փողից.

Բոցն է պատել կարմիր եղեգնիկ,
Բոց է դարձել եւ ծով ծիրանի,
Կարմիր բոցիցն ահա մի մանկիկ,
Վահագն ահա՛- մանուկ գեղանի:

     Բոց մորուքով,
     Հուր շրթունքով

Հուր հեր գլխին- հրեղէն պսակ,
Եւ աչերն են զոյգ արեգակ:

Ալեծուփ ծովի ծիրանի ալիք
Գնում են գալիս, ծեծում են ափունք.
Ահեղամռունչ գոռում է մանկիկ,
Սաստում է ալեացն հրավառ շրթունք:
Վահագն ծնաւ, լռեցէ՛ք, ալիք.
Դու ծովահալած, դադար ա՛ռ, մրրի՛կ:
Թեւերն ոսկեհուռ, հրահեր բաշով
Նժոյգը տակին՝ սլացաւ վերեւ-
Երեսըդ ծածկի՛ր համեստ շղարշով,
Տե՛ս, ո՞վ է գալիս, եւ դո՛ւ, հուր-արեւ.
Գլուխըդ ալեւոր, քաջածի՛ն Մասիս,
Դու էլ խոնարհի՛ր, Վահագն է գալիս:
Երկինք ու երկիր եւ ծիրանի ծով
Աւետում են քեզ, ցաւերի դու ծով՝
Ցնծա՛, բիւր վիշապ Հայաստան աշխարհ,
Փրկութեան արեւ Վահագնիդ տեսար:


Յովհաննէս  Յովհաննիսեան

ՎԱՀԱԳՆԻ ԾՆՈՒՆԴԸ






(Գրաբար)


Երկնէր երկին, երկնէր երկիր,
Երկնէր և ծովն ծիրանի.
Երկն ի ծովուն ունէր և զկարմրիկն եղեգնիկ.

Ընդ եղեգան փող ծուխ ելանէր,
Ընդ եղեգան փող բոց ելանէր,
Եւ ի բոցոյն վազէր խարտեաշ պատանեկիկ.

Նա հուր հեր ունէր,
Բոց ունէր մօրուս,
Եւ աչքունքն էին արեգակունք:


(Աշխարհաբար)


Երկնում էր երկինքը, երկնում էր երկիրը,
Երկնում էր և ծիրանի ծովը.
Երկունքն էր բռնել ծովում նաև կարմիր եղեգնիկին.

Եղեգան փողից ծուխ էր ելնում,
Եղեգան փողից բոց էր ելնում,

Եվ բոցից դուրս էր վազում մի խարտյաշ պատանեկիկ.
Նա հուր մազեր ուներ,
Ուներ բոցեղեն մորուք,
Եվ աչքերն էին արեգակներ:


Գրի առնուած Մովսէս Խորենացիի
կողմէ իր «Պատմութիւն Հայոց» գիրքի մէջ

Τετάρτη 13 Απριλίου 2011

ԽԱՉՔԱՐԵՐԸ







Չգիտեմ ինչո՞ւ, դեռ պատանեկիկ,
Համբուրում էի խաչքարերն այնպէս,
Երբ մայրիկիս հետ ես՝ ոտաբոպիկ,
Վանքի սարն էի իջնում գառի պէս:

Հիմա էլ նրանց համբուրում եմ դեռ,
Բայց հիմա գիտեմ թէ ինչու համար.
Ես համբուրում եմ, ո՜վ նախահայրեր,
Քարից լոյս կերտող վեր ձեռքը ճարտար:

Որ վայրի ու բիրտ ժայռերի վրայ
Ոգու տարերքն է հրաշագործել,
Եւ համբուրելով սուրբ հետքը նրա՝
Անմահութիւնն եմ համբուրում ես ձեր...


Յովհաննէս  Շիրազ